Volkenrecht – Democratische republiek Congo en Uganda

Georgië had een zaak aangespannen tegen Rusland, het hof heeft zich op 1 april onbevoegd verklaard. Georgië was daar zelf oorzaak van, ze hadden rassengedoe gekozen. Geweld was sneller geweest. Colombia en Nicaragua zaak. Costa Rica en Honduras hadden om interventie gevraagd, dit verzoek is vorige week afgewezen. De zaak van is in feite met betrekking tot de belangrijkheid van het arrest vergelijkbaar tot op zekere hoogte met de Nicaragua zaak. Belangrijk geschil tussen twee Afrikaanse landen.

Congo en Uganda.

• Democratische republiek Congo
• En Uganda

 1. Feiten

Om het geschil tussen Congo en Uganda goed te begrijpen moeten we terug in de geschiedenis. De genocide in Rwanda. Op de kaart zie je dat Uganda en Congo liggen bij Rwanda, in de streek van de grote meren in centraal Afrika. In april 1994 genocide in Rwanda, waarbij 800.000 mensen worden omgebracht en die genocide vormt, is de oorsprong van het geschil dat uiteindelijk voor het internationaal gerechtshof komt, waarom?

Terwijl de genocide bezig is in Rwanda, vindt er een militaire humanitaire interventie plaats door Frankrijk, omdat de pogingen om via de VR een humanitaire interventie te organiseren mislukt waren, heeft Frankrijk een humanitaire interventie uitgevoerd. Ombrengen mensen niet voorkomen. Het doel van die interventie is het leger van Rwanda, mede verantwoordelijk voor de genocide, vooruitgedreven werd op het Rwandese grondgebied in de richting van Congo. Het Rwandese leger slaat op de vlucht, komt terecht in het grensgebied en steken de grens over naar Congo. Dat betekent dus met andere woorden dat, ze nemen ook al het materiaal en geld mee, troepen grens over, dat diegene die hoofdzakelijk verantwoordelijk zijn voor de genocide terechtkomen op een vreemd grondgebied, van Congo. De periode in de geschiedenis waarover de zaak gaat is een periode van 10 jaar. 1993-2003.

Dus voor de genocide was er ook al een probleem, maar de genocide en het gevolg, die overtocht naar Congo hebben geleid tot de eerste continentale Afrikaanse oorlog: the continental war. De oorlog die zich daar heeft afgespeeld in het gebied van de grote meren was zonder twijfel een continentale oorlog. Het feit dat we hierover spreken heeft te maken met het groot aantal slachtoffers. Tijdens die grote oorlog zijn er bijna 4 miljoen mensen omgekomen. Het is niet verwonderlijk dat om die reden de Afrikaanse rechter in het internationaal gerechtshof heeft gezegd dat dit een van de meest tragische zaak was die voor het hof kwam.

• Groot aantal slachtoffers
• Ten tweede, het gewapend conflict dat zich op het groengebied heeft afgespeeld (het gaat om verschillende gewapende conflicten tegelijkertijd).

Conflicten

• Intern gewapend conflict in Congo. De regering van het land en de rebellenbeweging.
• Buitenlandse interne conflicten. Interne conflicten die in buurlanden plaatsvinden, maar op dat grondgebied wordt uitgevochten door de rebellen van die buurlanden en de regering van die landen. Buurlanden van Congo exporteren hun intern gewapend conflict, steken de grens over en vechten het daar verder uit.
• Internationaal gewapend conflict. Niet minder dan 6 vreemde staten nemen deel aan de strijd op het grondgebied van Congo, waarbij ze ofwel de rebellen of de regering helpen. Zes vreemde legers doen mee aan het interne gewapende conflict, daardoor internationaal conflict. Een aantal landen steunen de regering en andere landen de rebellen.

Resultaat 3-4 miljoen slachtoffers

2. DRC submissions.

De democratische republiek Congo (DRC) begint drie procedures voor het hof.

• Tegen Uganda
• Tegen Rwanda
• Tegen Burundi

De enige procedure die door het hof wordt beoordeeld is deze zaak tussen DRC en Uganda. Het heet DRC: want er is een Democratische republiek en de republiek congo. Het gaat dus om DRC. Een procedure blijft overeind, de anderen vallen in de eerste fase. Wat zijn de eisen die staat begon: Uganda wordt beschuldigd van het overtreden van de fundamentele regels van het volkenrecht.

• Eerste beschuldiging: gewapende agressie (Armed agressions) een zware schending van Artikel 2 paragraaf 4 van het handvest. Het verbod op geweld.
• Uganda heeft zich ook bezet. Bezetting van een gedeelte van het grondgebied van het oosten van DRC.
• Massale slachtpartijen, die volgens de regering van DRC aangericht zijn door Uganda
• Aanklacht wegens genocide

 De schendingen waarvan Uganda wordt beschuldigd, omvatten:

• De schending IUS IN BELLO
• En de schending van het IUS AD BELLUM

Dat is Latijn en betekent. IN BELLO: humanitaire oorlogsrecht, het recht dat van toepassing is in een gewapend conflict en er zijn drie gewapende conflicten die tegelijkertijd plaatsvinden. Ook het IUS Ad BELLUM wordt geschonden: het recht om oorlog te voeren, het recht om geweld te gebruiken. En dat vertaalt zich door die submission (eis) van armed agression. Dat is in strijd met oorlog te voeren.

{{extraAds}}

Uganda wordt ten slotte ook nog beschuldigd van schendingen van het internationale oorlogsrecht en mensenrechten:

• IHR
• IHL

Namelijk

• Onmenselijke behandeling (schending mensenrechten)
• Uganda heeft opgeroepen tot etnisch conflict (mensenrechten schending)
• Uganda heeft zich schuldig gemaakt aan het gebruik van kindsoldaten
• Ten slotte: Uganda heeft geen onderscheid gemaakt tussen wat het oorlogsrecht noemt
  • Die deelnemen aan de strijd, de combattanten
  • En de niet-combattanten, in principe de burgers

Als er een gewapend conflict is moet er een verschil worden gemaakt tussen combattanten en niet-combattanten. Dat is een ganse reeks van beschuldigingen van de DRC richting Uganda. Niet alleen het aantal slachtoffers, en conflicten op het grondgebied, maar de reeks schendingen waar het over gaat maakt dat het een belangrijke uitspraak is van het hof. Uitspraak van het hof: Uganda is aansprakelijk. Rechtstreeks en onrechtstreeks. ( De zaken die we bespreken zijn  van belang voor de primaire en secundaire regels) . Secundaire regels i.v.m. de aansprakelijkheid. Voor aansprakelijkheid is toerekenbaarheid een absolute voorwaarde.

 3. Toerekenbaarheid.

Een regel moet bij staatsaansprakelijkheid van toepassing zijn op een staat en de staat moet die regel overtreden hebben of nagelaten hebben en dit moet toegerekend kunnen worden aan de staat. Artikel 4 alles wat staatsorganen doen zijn zonder meer toe te rekenen aan de staat. De rechtstreekse aansprakelijkheid van Uganda, alles wat het leger van Uganda heeft gedaan, daarvoor is Uganda rechtstreeks aansprakelijk. Rechtstreeks aansprakelijk dus makkelijk bepaald, door leger. 

4.Onrechtstreekse aansprakelijkheid.

Veel moeilijker dan rechtstreeks. Standpunt van DRC is dat Uganda niet alleen verantwoordelijk is voor wat het eigen leger heeft gedaan, maar dat Uganda ook verantwoordelijk is voor wat de rebellen hebben gedaan op het grondgebied van DRC. Die schendingen die begaan zijn door verschillende rebellenbewegingen, want er waren verschillende actief, vooral in het oosten van de DRC. Uganda leest die beschuldigingen en begint aan de verdediging en de strategie die Uganda volgt: Uganda zegt: in het oosten van de DRC waren er een aantal rebellenbewegingen actief, dat is juist, staat vast, maar die bewegingen die functioneerden als de facto overheid. Uganda zegt: een aantal rebellenbewegingen die in het grensgebied functioneren, die opereren daar, maar functioneren als de facto overheid van dat gebied, omdat zegt Uganda de DRC een failed state (Falende staat). DRC zegt tegen het internationaal gerechtshof dat Uganda aansprakelijk is voor eigen leger en voor wat de rebellen deden. Het tweede onderdeel: Uganda: die rebellen zijn er, maar die zijn de facto autoriteit omdat de DRC een falende staat is. 

Nu hebben we het nog niet oer falende staat gehad, waar gaat het over. Er zijn een aantal voorwaarden die vervuld moeten zijn als je wil kunnen zeggen dat een staat een falende staat is. Het is van belang om voor ogen te houden dat als je zegt dat een staat een falende staat is, dat het niet op een ogenblik gebeurt, het gaat om het proces naar een falende staat toe. Dit proces heeft een beginpunt en als hoogtepunt het extreem geval van a COLLAPSED state. Het schoolvoorbeeld blijft Somalië, dat is de extreme vorm. Hoe ziet de situatie eruit op het terrein voor men een bepaalde staat het etiket falende staat toekent. Die voorwaarden die vormen één geheel in feite, want het een volgt uit het ander.

• Een staat die het monopolie verloren heeft op het gebruik van geweld.

In een normale staat is het de overheid, het leger, de politie, die hebben monopolie op gebruik van geweld. De staatsorganen beschikken over het monopolie, als dat monopolie gedeeltelijk verloren gaat, dan is het een kenmerk dat leidt tot deze kwalificatie.

• Het verlies van controle over een deel van het grondgebied.

Een deel van het gebied ontsnapt aan de controle van de centrale overheid. Als dat het geval is, als behalve de staatsorgaan ook andere entiteiten zijn die geweld gebruiken, rebellenbewegingen, en ze slagen erin de controle te verwerven, dan gaat het vaak gepaard met het verlies van:

• Voorwaarde 3: the rule of law.

Het rechtssysteem en de garantie die het rechtssysteem biedt wordt niet meer geboden. Geen bescherming meer door rechtssysteem.

• Vierde voorwaarde is dat de falende staat niet meer in staat is en/of niet meer wil de basisbehoeften van de burgers te verzorgen.

 De combinatie van die factoren zal in een aantal gevallen leiden tot een falende staat. Het extreme geval is een collapsed state, daarvoor een falende. Collapsed betekent dat de staatsstructuren geheel verdwijnen, zoals in Somalië, waar geen overheid meer is en alles valt op de autoriteit van stammen die elkaar bevechten. Het is natuurlijk als je naar de voorwaarden van een failed state kijkt, begrijpelijk waarom Uganda tegen het hof zegt: wij verantwoordelijk voor wat het rebellen leger doet? Nee, wan DRC is een failed state. Want voglens Uganda voldoet DRC aan de vier voorwaarden. De DRC, SIera Leonne zijn voorbeelden van een failed state. Dat fenomeen doet zich in een bepaalde periode voor. Maar als er een burgeroorlog uitbreekt, dan komt de situatie weer in die van een failed state. Nu wordt er vaak gezegd dat bijvoorbeeld Rwanda ten tijde van de genocide, of Servië, voorbeelden zijn van een failed state. Dat is FOUT, want om een genocide uit te voeren moet je geen failed state, maar juist een sterke staat zijn. Want je moet monopolie inzake geweld hebben, controle uitoefenen in het hele grondgebied. In het recente verleden zijn vooral op het Afrikaanse continent voorbeelden van failed state. Dat is het basisargument dat Uganda gebruikt om onder die onrechtstreekse aansprakelijkheid uit te komen. Wat zegt het hof in verband met die onrechtstreekse aansprakelijkheid van Uganda, met wat de rebellen hebben gedaan.

{{extraAds}}

Hof:

• Die rebellen hebben wel hulp gekregen van Uganda, maar ondanks die hulp zijn die rebellen voldoende onafhankelijk gebleven om hun eigen militaire strategie te volgen. (Zie ook Bosnië zaak) De hulp was er, maar de rebellen waren voldoende onafhankelijk.
• Ten tweede zegt het hof: die rebellenbewegingen zijn niet door Uganda gecreëerd. Uganda heeft niet op het grondgebied van de DRC rebellenbewegingen in het leven geroepen om het confict te voeren op het grondgebied (Nicaragua zaak: US had de contra’s niet opgericht)
• Ten derde, die rebellen hebben (artikel 8 van het regime van de staatsaansprakelijkheid) op instructie van Uganda, of de operationele controle van Uganda (denk Nicaragua).

Dat is het antwoord van het hof met betrekking tot de onrechtstreekse aansprakelijkheid van Uganda. Uganda zegt: die rebellen zijn de facto overheden in het gebied. Het geschil tussen DRC en Uganda, gaat over de rechtstreekse en onrechtstreekse aansprakelijkheid van Uganda. Een van de beschuldigingen is dat Uganda een belangrijk deel van het grondgebied had bezet. Met andere woorden, Uganda wordt beschouwd als een occupying power, als een bezettende macht. Waarom is het belangrijk is om te weten of een land een bezettende macht is, niet om een land als zodanig te bestempelen, maar omdat er juridische consequenties aan verbonden zijn, maar wanneer is een land nu een occupying power?

Wanneer wordt grond bezet in de juridische zin van het woord?

5. Occupying power.

Als het onder het gezag wordt geplaatst van de vijand. Bij een falende staat is dat natuurlijk relatief eenvoudig. Het gezag moet effectief worden uitgeoefend door de bezettende staat. Alleen troepen hebben op de staat is niet voldoende. Waarom onderscheid tussen effectieve uitoefening van gezag en ergens troepen hebben wordt straks duidelijk. Het is ook van belang, om zoals in dit geval, niet te vergeten, dat de bezetting zich maar beperkt tot dat gedeelte van het grondgebied waarover het geldt. Het criterium is en blijft de feitelijke uitoefening van gezag over een deel (of geheel) van een vreemd grondgebied. Toen Irak Koeweit binnen viel heeft Irak het land geheel bezet, toen was het geen deel, bij DRC was het wel een deel. Dus er is een territoriale limiet aan die omschrijving occupying power. Het eenvoudig hebben van troepen op een grondgebied is niet voldoende en dat zal zijn invloed hebben op de aansprakelijkheid. 

6. De aansprakelijkheid

In dit geval van Uganda, als occupying power. Er is nu een belangrijk onderscheid te maken tussen twee verplichtingen.  Als het gaat om een gewapend conflict en er waren er hier drie aan de gang, dan is er een verplichting voor alle staten (occupying of niet) om het oorlogsrecht te eerbiedigen

• Oorlogsrecht eerbiedigen. Duty to repect/ensure respect. En te zorgen dat het eerbiedigt wordt. Artikel 1 van de conventies van Geneve. Die verplichting geldt voor alle staten die betrokken zijn bij een gewapend conflict, intern of internationaal.

Als een staat een deel van vreemd grondgebied heeft bezit, dan

• Bijkomende plicht van: duty of vigilance. 

Waar gaat het dan over? Deze verplichting? Aan de ene kant de plicht om het oorlogsrecht na leven en zorgen dat het nageleefd worden. Deze duty van vigilance omvat de plicht van mensenrechten en schendingen van mensenrechten en oorlogsrecht te voorkomen in het bezet gebied. Natuurlijk in de eerste plaats door de eigen troepen, dus het leger van Uganda mag in bezet gebied geen schendingen van oorlogs- en mensenrechten begaan, maar het strekt zich niet alleen tot het eigen leger, MAAR. Deze plicht strekt zich uit over alle andere actoren in het gebied, inclusief rebellen. Dus die duty of vigilance is beperkt tot een gebied en zorgt dat die rechten gerespecteerd moeten worden. Als je als bezetter aan de macht bent, dan heb je de verplichting dat alle actoren op het terrein de mensen en oorlogsrechten respecten, ook als die rebellenbewegingen vrij autonoom op het terrein opereren. Dus Uganda had de nodige maatregelen moeten noemen om ervoor te zorgen dat eigen leger en rebellen geen schendingen van mensen en oorlogsrechten zijn. Dus de definitie van occupying power is van belang juridisch. Een staat die overgaat van bezetten van grondgebied moet denken aan de bijkomende plichten. De feitelijke uitoefening van gezag door een leger is het criterium, eenvoudig troepen hebben is onvoldoende. 

Het internationaal hof maakt duidelijk onderscheid tussen: Bezet gebied waar de duty van vigilance geldt en de rest van de DRC, waar Uganda geen bezettende macht is, maar wel troepen heeft ontplooid. Op het niet bezette gedeelte geldt de aansprakelijk van wat eigen troepen doen. Het is op bezet gebied ben je echter aansprakelijk. Er moeten maatregelen genomen worden om de rebellen in controle te houden. Met andere woorden: Wat betreft de strategie van staten, ze denken wel na, als ze geweld hebben gebruikt, moeten ze kijken of het wel verstandig is om een gebied te bezetten vanwege de verplichtingen en aansprakelijkheid Steeds als het gaat om aansprakelijkheid, zal het hof niet alleen vaststellen welke regels van toepassing zijn. Welke nalaten toegerekend kan worden aan de staat, maar ook of er rechtvaardigingsgronden zijn.

{{extraAds}}

 7. Rechtvaardigingsgronden

Natuurlijk, als een belangrijk gedeelte van uw leger zich op vreemd grondgebied bevindt, dan is het belangrijk om te weten of je daarmee een regel van volkenrecht schendt of niet. En de eerste rechtvaardiging is: onze troepen zijn daar, maar ze hebben toestemming.

• Toestemming als rechtvaardiging. De territoriale eenheid heeft toestemming gegeven. Dat is artikel 20 van de staatsaansprakelijkheid.

Dus Uganda, we worden beschuldigd van het oversteken van de grens naar DRC, maar wij hadden toestemming. Het hof zal heel nauwkeurig onderscheiden en zeggen dat op een bepaald ogenblik, de eerste periode inderdaad toestemming was, maar dat er daarna een akkoord is gesloten. Het akkoord van Lusaka en dat akkoord voorzag onder andere dat alle troepen weg moesten. Dus eerste periode toestemming. Maar na dat akkoord: alle vreemde troepen moeten weg van DRC grondgebied. Uganda zegt ook: we worden van vanalles beschuldigd, maar alles wat te maken heeft met geweld valt onder:

• Zelfverdediging. Artikel 21 aansprakelijkheidsregime.

Als die rechtvaardigingsgrond succes heeft, dan is Uganda niet aansprakelijk voor schending van Artikel 2 paragraaf 4. Het hof zegt: die rechtvaardigingsgrond aanvaarden we niet. Zelfverdediging wordt verworpen. Redenering hof: Als een staat zelfverdediging inroept, moet je dit rapporteren aan de VR. Dat is al een van de indicaties om te zien of een beroep op zelfverdediging mag.

• Geen rapportage aan de VR.
• Uganda heeft daarnaast nooit gezegd dat ze het slachtoffer zijn van een gewapende aanval. Je moet slachtoffer zijn alvorens je een beroep kan doen op zelfverdediging.
• Ten derde zegt het hof: Als er dan al sprake zou zijn van een gewapende aanval, dan komt die aanval, die wordt dan uitgevoerd door de rebellenbewegingen die er zijn, maar niet door de DRC. Uganda zegt: we verdedigen ons, want we worden in grensgebied aangevallen door DRC.

Ook een intern conflict tussen de centrale regering en rebellen gaande. De DRC heeft geen controle over die rebellen die Uganda aangevallen hebben, DRC is daar niet bij betrokken. Herinner u: het advies over de bouw van de muur van Israel. Israel zei we bouwen de muur voor verdediging. Hof: kan niet artikel 51: want je hebt een armed attack by another state nodig. Hof zegt hier ook bij DRC: de voorwaarden van artikel 51 niet vervuld. Die uitspraak van het hof is in strijd met de resoluties van de VR. Resoluties: een armed attack moet niet noodzakelijk door een andere staat worden uitgevoerd.

Het belangrijkste deel van kritiek op dit deel van het arrest. Het hof en armed attack definitie stroken niet met wat de internationale gemeenschap voorop stelt. Hof: wij geen uitspraak doen over de vraag of massale aanvallen van rebellenbewegingen, of je daar tegen kunt verdedigen of niet. Het hof ziet het probleem, maar lost het niet op, zegt alleen dat de voorwaarden van artikel 51 niet vervuld zijn en dus geen zelfverdediging. Uganda zegt: wij verdedigen onszelf tegen DRC, en ten tweede: Wij mogen onszelf verdedigen tegen rebellenbewegingen als die lijken op massale aanvallen van een echt leger.

Het hof zag het risico van dit en zei: hier spreken we ons niet over uit. Uit het vorige arrest van het hof slaat precies daar op: niet agressie door een leger, maar ook door een rebellenbeweging die acties uit kan voeren dat op een leger zou lijken, dat het een daad van agressie zou zijn. Een aantal rechters heeft kritiek omdat deze vraag onbeantwoord is gebleven. Staten willen weten of ze zich kunnen verdedigen tegen aanvallen die niet worden uitgeoefend door de centrale regering, maar door de rebellen. Als die rebellen het zelfde geweld kunnen gebruiken als een gewoon leger.

Hof: armed attack moet van een staat komen. Toepassing Nicaragua. Het recht op zelfverdediging kun je gebruiken als je slachtoffer bent van staat A, maar als je slachtoffer bent van een goed georganiseerd rebellenleger en die de grens oversteken en gewapende aanvallen uitvoeren, die kunnen dit ongestraft doen. Uganda heeft geen recht om hierop te reageren. Dan een gedeelte in het arrest, waarbij het arrest eerst heeft gezegd, de voorwaarden van artikel 51 is niet vervuld. Het hof had kunnen zeggen we gaan naar het volgende argument, maar…. Hof: het is niet nodig om andere voorwaarden van artikel 51 (gewoonterecht) te bekijken:

• Noodzakelijk
• Proportioneel

 Naast

• Rapporteren VR
• Slachtoffer
• Armed attack? Definitie?

Het hof zegt niet alleen: noodzaak en proportionaliteit gaan we niet onderzoeken, maar we willen wel zeggen tegen Uganda dat het bombarderen van steden honderden km’s van de oorlog niet proportioneel en noodzakelijk zijn. Dat impliceert dat artikel 51 wel wordt toegepast, bekeken. In deze kritiekuiting van het hof. Net als andere zaken van het hof en een staat aansprakelijk zal stellen. Een staat die een procedure begint voor het hof en staat B aansprakelijk stelt wil en verklaring van het hof: staat B heeft vanalles gedaan, maar wil ook garanties voor de toekomst dat het niet weer gaat gebeuren.

8. Garanties voor de toekomst.

Vooral bij schendingen van het volkenrecht. Garanties dat Uganda zich niet nogmaals schuldig zal maken aan genicide, oorlogsrecht en menserecht schendingen. Dan zegt het hof, die garanties. Drie partijen die betrokken waren bij het conflict hebben een akkoord gesloten. Een drie partijen contract: TRIPARTIE. Dat verdrag, daar staan internationale verplichtingen in. Uganda was één van de partijen en zoals de andere twee partijen heeft Uganda het op zich genomen om deze vredesovereenkomst te goeder trouw uit te voeren. Dat is voor het hof voldoende. Als een staat een vredesverdrag sluit en zich bindt om die verplichtingen van het verdrag na te komen, dan vertrouwen wij als hof erop dat het goed gaat komen. Hof: welke bijkomende garanties wil je eigenlijk nog? Zo’n vredesverdrag is voldoende. De geschiedenis van het gebied van de grote meren tussen DRC en Uganda heeft uigewezen dat zo’n vredesverdrag beschouwen als garantie is een voorbeeld van het hof dat zich naïef opstelt.