Over Lucius Annaeus Seneca is vrij veel bekend. Dat komt deels door de geschriften die hij zelf heeft geschreven en die goed bewaard zijn gebleven en deels door het feit dat hij een rol speelt in de biografie van keizer Nero.
Seneca
Hij werd ongeveer 4 v.Chr. geboren in Cardova als tweede zoon van de retor Seneca en Helvia. Zijn vader, Annaeus Seneca, was een retor en schrijver van een verzameling ‘suasoriae’, twistgesprekken over probleemgevallen. Zijn moeder, Helvia, was een ontwikkelde vrouw met belangstelling voor filosofie. Dat is interessant om te constateren: ook vrouwen konden zich in die tijd met filosofie bezighouden. Seneca vond in zijn gezin en familie een inspirerende omgeving en later een grondige opleiding. Hij blonk er al snel in uit. Seneca voelde zich al snel aangetrokken tot de wijsbegeerte. Je zou kunnen zeggen: Seneca was een kruising tussen retor en filosoof. Hij had geen politieke ambities maar desondanks is hij toch quaestor en consul geweest.
In 41 werd Seneca naar Corsica verbannen op aandringen van Messalina, de vrouw van keizer Claudius. Volgens haar had hij een verhouding met de prinses Julia Livilla. Acht jaar later werd hij teruggeroepen door de tweede vrouw van Claudius: Agrippina. Zij stelde Seneca aan als de opvoeder van haar zoon Nero. Seneca had aanvankelijk grote invloed op Nero en deze bedankte hem met grote kapitalen waarodor hij een vermogend man werd. Seneca’s invloed is nu op zijn hoogtepunt en hij is een van de machtigste mensen aan het hof. In de loop van de tijd bezat hij een kapitaal van 300.000.000 sestertii. Dit bezit stond in schril contrast met zijn eigen aanbevelingen in zijn filosofische werken: kies voor een sober en eenvoudig leven. Hier kreeg hij natuurlijk felle kritiek op. Zijn vijanden noemden hem hypocriet. Seneca kon niet beletten dat Nero zijn eigen moeder vermoordde. Toen trok Seneca zich terug uit het publieke leven. In 65 werd hij ervan verdacht deel te nemen aan een complot tegen Nero en werd door Nero bevolen een einde te maken aan zijn leven. De schrijver Tacitus heeft hierover geschreven: “Hij stierf niet zomaar. Het bloed uit zijn doorgesneden aderen van zijn armen vloeide langzaam door het oude en verzwakte lichaam. Tot slot liet hij ook de aderen van zijn benen en knieholten afsnijden.” Het moet een heftige en bloederige gebeurtenis geweest zijn. Maar zelfs op die allerlaatste momenten van zijn leven schijnt hij zijn schrijvers bij zich geroepen te hebben en heeft nog van alles gedicteerd.
Seneca beschouwt zichzelf niet als een echte filosoof. Hij heeft ook ooit gezegd dat hij zich niet in alle opzichten aan de Stoa hoeft te houden. Hij vindt dat hij denkt zoals hij denkt en dat veel gedachten overeen komen met die van de Stoa, maar niet alles. Hij houdt zichzelf een spiegel voor van hoe hij zou willen leven. Maar we weten ook uit andere bronnen dat hij daar zelf soms ontzettend veel moeite mee had om zich overal aan te houden.
Seneca’s werk
Seneca’s werk bestaat voor een deel uit gelegenheidsgeschriften.
Seneca heeft tragedies en filosofische werken geschreven. Hij is vooral een eclectische filosoof. Dat betekent, dat hij verschillende gedachten overnam van anderen en die tot zijn eigen persoonlijke levensvisie maakte. Dat deed hij vooral bij de Stoa en in zijn werk zitten dus veel verwijzingen naar Epicurus. Zijn tragedies zijn niet zo beroemd in tegenstelling tot de brieven die Seneca naar Lucilius heeft geschreven: De Epistulae Morales ad Lucilium. Brieven (totaal 124 stuks) over allerlei ethische onderwerpen gericht aan een zekere Lucilius. Het is geschreven tussen 63 en 64 n.Chr., dat is aan het einde van zijn leven. Seneca heeft ze als echte brieven geschreven en wekt ook de indruk dat de verschillende brieven geschreven zijn als antwoord op een brief die hij van Lucilius heeft ontvangen.
Toch zijn de meeste geleerden het erover eens, dat de brieven geen echte verzonden brieven zijn, maar literaire brieven. Ze waren bewust bedoeld voor publicatie. Waarschijnlijk heeft er nooit een correspondentie tussen Seneca en Lucilius aan de hand van deze brieven plaatsgevonden.
Maar waarom heeft Seneca voor de briefvorm gekozen? Hierdoor is het gemakkelijker voor Seneca om zich tot een groot publiek te wenden, een brief is persoonlijk en zal dus meer mensen aanspreken. De brieven zijn ook niet alleen bedoeld als gesprek met Lucilius, maar met iedereen die net als Lucilius belangstelling heeft voor de filosofie en zijn leven wil inrichten volgens de stoïsche leer.
Deze brieven behoren waarschijnlijk tot het belangrijkste van wat Seneca heeft geschreven. Er wordt gezegd dat hij zijn inspiratie voor de briefvorm opgedaan heeft bij Epicurus: die had zijn opvattingen ook in de vorm van brieven weergegeven.
