Leesverslag Sonny Boy

A         Algemene gegevens

1                    Naam van schrijver: Annejet van der Zijl

2                    Titel van boek: Sonny Boy

B         Samenvatting met een correcte alineaverdeling

 

Het verhaal begint met een korte beschrijving van het leven van Waldemar Nods in Suriname.

Deze Surinaamse (getinte) jongen groeide op in een welgestelde familie, zijn vader vertrok toen hij nog klein was en zijn moeder overleed enkele jaren later.

 

Rika van der Lans is een streng katholiek opgevoede vrouw die samen met de protestantse Willem Hagenaar in 1911 trouwde. Ze kregen samen vier kinderen: Wim, Bertha, Jan en Henk. Voor de familie van Rika was dit een grote schande, ze had daarom ook een slechte band met haar familie. Alleen met haar broer Marcel had ze nog goed contact. Later legden haar ouders zich bij de beslissing van Rika neer. Rika woonde in Den Bosch waar ze een heel gelukkig gezin waren. Voor het werk van Willem moesten ze verhuizen naar Goeree, een eilandje van Zuid-Holland. De kinderen hadden hier de tijd van hun leven maar Rika verveelde zich. Ook moest ze zich aanpassen aan een strenge protestantse cultuur, daardoor kon ze zichzelf niet zijn. Hun relatie was heel gespannen en haar man wist intussen niet meer wat hij met zijn steeds opstandigere vrouw aanmoest. Toen Rika Willem betrapte met hun dienstmeisje is ze in 1926 samen met haar kinderen vertrokken naar Den Haag.

Toen Rika een huis in Den Haag had gevonden was Waldemar Nods inmiddels al enige tijd in Nederland om te studeren. De eerste tijd woonde hij bij zijn halfbroer, maar daar voelde hij zich niet thuis. Aangezien Rika een nicht van de vrouw van Waldemars halfbroer was en net een pension begonnen was, trok hij bij haar in. Ondanks het leeftijdsverschil van ongeveer twintig jaar bloeide er snel iets tussen het tweetal en het duurde niet lang voor Rika merkte dat ze zwanger was. Toen Rika aan haar kinderen bekend maakte dat ze zwanger was, liepen de twee oudste zonen, Wim en Jan, weg van huis en trokken weer bij hun vader in. Willem, nog steeds onwillig de scheidingswens van zijn vrouw te accepteren, barstte na het aanhoren van het verhaal van jaloezie. Rika was ondertussen om haar relatie met een zwarte man compleet verstoten door haar omgeving, en ondanks de pijn die het deed, zag ze zich snel genoodzaakt haar overige twee kinderen, Bertha en Henk, ook naar hun vader te sturen. Deze verbood hun vervolgens echter elk contact met hun moeder. Niet veel later werd de kleine Waldy geboren (Sonny Boy). Na een lange periode met veel geldproblemen en verdriet van het ‘verlies’ van haar kinderen verhuisde ze naar Scheveningen. Hier begonnen ze samen een heel succesvol pension, pension Walda.

Buiten het gemis van haar kinderen ging alles nu goed in haar leven, totdat in 1940 de oorlog uitbrak. Er kwamen steeds meer soldaten over de vloer, maar verder leek er niet veel aan de hand te zijn. Totdat ze weg moesten uit Scheveningen en naar Den Haag moesten verhuizen. Omdat Rika had opgegeven dat ze 5 kinderen had kreeg ze een groot huis. Toen kwam Kees Chardon naar Rika toe en vroeg of ze onderduikers in huis wilde nemen. Hiermee namen ze een groot risico maar daar had Rika geen boodschap aan. Waldemar twijfelde nog even maar stemde daarna ook toe. Iedereen kon altijd bij de familie Nods terecht, ongeacht hun afkomst.

 

Op een dag vroeg in de morgen werd er aangebeld, iemand had ze verraden. Alle onderduikers maar ook Rika, Waldemar en Waldy werden gevangen genomen. De onderduikers werden meteen overgebracht naar concentratiekampen. Waldemar en Rika werden nog even in Scheveningen vastgehouden maar later op transport gezet naar kamp Vught. Waldy werd eerst naar zijn oom Marcel en zijn opa en oma gebracht. Toen bleek dat hij daar niet veilig was en werd hij verder nog door een paar andere gezinnen opgenomen, maar voelde zich nergens echt thuis. Vanuit Vught lukt het Rika en Waldemar om brieven naar haar familie en vooral naar de kinderen te sturen. Na een tijdje wordt eerst Waldemar op transport gezet naar Neuengamme en later ook Rika, maar dan naar het vrouwenkamp Ravensbrück.

Waldemar had vele diploma’s, en dat kwam goed van pas toen hij in Neuengamme was aangekomen. Hij kreeg een baan bij de administratie, dit was een van de betere banen in het kamp. Hier had hij de mogelijkheid om nog brieven naar huis te sturen. In kamp Ravensbrück was het niet mogelijk om brieven te sturen of een ‘goed’ baantje te krijgen. Rika raakte besmet met de ziekte dysenterie, en overleed korte tijd daarna.

Met Waldemar ging nog alles goed, en het einde van de oorlog was nabij.

 

De oorlog was inmiddels voorbij, maar niemand wist ook maar iets van Rika en Waldemar. Niemand wist of ze nog leefden en waar ze dan waren, maar Waldy gaf de moet nooit op.  Marcel van der Lans had alles afgezocht om informatie over zijn zus en schoonbroer te vinden maar gaf de moed uiteindelijk op. Toen kregen ze een brief dat Rika was overleden aan dysenterie, maar over Waldemar wisten ze nog altijd niets.

 

In de epiloog wordt duidelijk dat Waldemar op 3 mei 1945, twee dagen voor de officiële bevrijding, op de cruiseschip ‘Cap Arcona’ zat toen dit schip werd gebombardeerd door Amerikaanse gevechtsvliegtuigen. Hij had de keuze om op het schip te blijven of proberen naar de kust te zwemmen. Aangezien hij ‘één’ was met het water sprong hij in het water en bereikte uiteindelijk de kust. Toen hij het land opliep werd hij doodgeschoten door 2 soldaatjes die niet veel ouder waren dan zijn eigen zoon.

C         Analyse

1                    Thema

Vat in enkele zinnen het verhaal samen.

 

Sonny boy gaat over zaken die niet geaccepteerd worden. Het begint met het verschil tussen katholiek en protestants, verder o.a. het verschil tussen zwarte en blanke mensen, en mensen met een joods geloof en de ‘gewone’ mensen. Ook een belangrijk element is dat je met liefde heel veel aankunt (‘Liefde overwint alles’), en dat je altijd voor iedereen klaar moet staan, wat voor een verleden, huidskleur of geloof ze ook hebben.

 

2                    Vertelwijze

a Probeer iets te zeggen over de manier waarop het verhaal in grote lijnen verteld wordt (veel beschrijvingen, veel dialogen, als herinnering aan vroeger, in welke werkwoordstijd, e.d.).

b Zijn er bepaalde eigenaardigheden met betrekking tot typografie, lay-out en dergelijke?

 

1. Het verhaal bestaat eigenlijk alleen maar uit beschrijvingen, citaten en delen van brieven of dagboekfragmenten. Er komen geen dialogen in voor. Van der Zijl wilde een waargebeurd verhaal schrijven en zo weinig mogelijk zelf erbij verzinnen. Dialogen had ze zelf moeten verzinnen omdat ze niet te achterhalen zijn, daarom zijn ze weggelaten. De eerste twee hoofdstukken zijn eigenlijk herinneringen aan vroeger, en af en toe komen tussendoor ook in andere hoofdstukken beschrijvingen uit het verleden voor. Het hele verhaal is in de verledentijdsvorm geschreven.
2. Sommige uitdrukkingen en citaten zijn schuingedrukt. Delen van brieven of dagboekfragmenten staan los van de andere tekst en in een kleiner letterformaat.

 

3                    Titel, ondertitel en motto

Verklaar deze.

 

Titel: Sonny Boy

Sonny Boy was de bijnaam voor de kleine Waldy. Het is een waar gebeurt verhaal waarin Waldemar deze naam voor zijn zoon bedacht nadat hij samen met Rika naar de film ‘The singing fool’ was geweest met de titelsong Sonny Boy van Al Jolson. De geboorte van Waldy bracht licht in hun leven, daarom was dit een toepasselijke naam.

 

Motto:

 

When there are grey skies

I don’t mind the grey skies

You make them blue, Sonny Boy

 

Friends may forsake me

Let them all forsake me

You pull me through, Sonny Boy

 

You’re sent from Heaven

And I know your worth

You’ve made a heaven

For me right here on earth

 

And then the angels grew lonely

Took you ‘cause they’re lonely

Now I’m lonely too, Sonny Boy

 

‘Sonny Boy’ uit de film ‘The Singing Fool’, gezongen door Al Jolson, 1928

Verklaring: Rika en Waldemar gaven Waldy de bijnaam ‘Sonny Boy’ nadat ze samen de film ‘The Singing Fool’ hadden gezien. Zeker het eerste gedeelte van het gedicht is een mooie omschrijving voor het gezin. Hoeveel tegenslagen ze ook te verduren kregen, hun liefde en hun zoontje maakten alles meer dan voldoende mooi.

 

 

Wie iets van een bepaalde tijd wil begrijpen, moet biografieën lezen, en dan niet die van staatslieden, maar de in aantal veel te schaarste biografieën van onbekende burgers.

 

Sebastian Haffner, ‘Het verhaal van een duitser’, 1914-1933

 

Verklaring: Annejet van der Zijl heeft veel bronnen gebruikt. Ze heeft naar veel biografieën van burgers gekeken. Niet leiders bepalen een oorlog, burgers beleven hem. Ook het boek ‘Het verhaal van een duitser’ was een van haar bronnen.

 

 

4                    Opbouw

a Is er een proloog/epiloog? Zo ja, noteer kort de inhoud en de functie ervan.

b Is het boek in hoofdstukken verdeeld? Zo ja, hoeveel?

c Hebben de hoofdstukken een titel? Zo ja, noteer ze.

d Valt je iets op aan de lijst van hoofdstuktitels?

e Als het boek niet in hoofdstukken is verdeeld, hoe is dan de geleding?

 

1. Ja, de proloog heet ‘De rivier, 1923’. Hierin wordt Waldemar en zijn liefde voor het zwemmen in de Surinamerivier beschreven. Waldemar is een erg goede zwemmer en je kunt er duidelijk uit opmaken dat Waldemaar één is met het water. De epiloog heet ‘De zee, 1945’. Hierin wordt duidelijk dat Waldemar op 3 mei 1945, twee dagen voor de officiële bevrijding, op het cruiseschip ‘Cap Arcona’ zat toen dit schip werd gebombardeerd door Amerikaanse gevechtsvliegtuigen. Aangezien hij één was met het water, sprong hij van het schip in het water en zwom terug naar de kust. Toen hij uit het water kwam, werd hij doodgeschoten door twee soldaten die ongeveer de leeftijd van zijn eigen zoon hadden.
2. Ja, het boek is in 9 hoofdstukken verdeeld.
3. Hoofdstuk 1: November in Holland

Hoofdstuk 2: Waldemars wereld

Hoofdstuk 3: De kostganger

Hoofdstuk 4: Pension Walda

Hoofdstuk 5: Aan de zeekant

Hoofdstuk 6: Schaduwleven

Hoofdstuk 7: De ogen van Rika

Hoofdstuk 8: Noordnoordoost

Hoofdstuk 9: Het koekoeksjong

1. Ze worden steeds naar een gebeurtenis of kenmerk uit dat hoofdstuk benoemd.
2. –

 

5                    Personages

Noteer van de voornaamste personen hun naam, leeftijd, functie/beroep/relatie en dergelijke, en wat ze voor soort personage zijn: rond/vlak karakter, type.

 

Rika van der Lans

Rika werd geboren in 1891. Ze groeide op in een streng katholiek gezin in Den Haag. Ondanks haar strenge opvoeding strekt ze zich weinig van andere mensen aan en volgt haar eigen weg en laat zich dus zeker niet de wet voorschrijven door andere personen. Ze stond bekend als een heel spontaan, vrolijk en optimistisch iemand die nooit opgaf en iedereen een warm thuis kon bezorgen. Ze had vijf kinderen (Wim, Jan, Bertha, Henk en Waldy) waar ze ontzettend veel van hield, vier samen met haar eerste man Willem Hagenaar en één kind (Waldy) dat ze samen met haar tweede man Waldemar Nods op 40 jarige leeftijd kreeg. Samen met Waldemar runde ze een pension. Rika heeft een rond karakter.

 

Waldemar Nods

Waldemar was een Surinaamse jongen met een donkere huidskleur. Hij was een rustige, keurig door zijn moeder opgevoede jongen met goede manieren. Ook was hij al van kleins af aan erg optimistisch, dit veranderde zelfs niet vlak voor zijn dood. Hij kwam naar Nederland om te studeren. In Den Haag behaalde hij meerdere diploma’s. Later werkte bij een notaris-kantoor van zijn oom. In tegenstelling tot veel andere Surinaamse mannen had hij alles over voor zijn gezin. Hij bleef in het koude Nederland ondanks dat hij ontzettend graag terug wilde naar het warme Suriname en naar zijn familie.

Iets wat hij al van kleins af aan heel graag deed was zwemmen, daarom kreeg hij van zijn moeder de bijnaam ‘ocean swimmer’. Hij heeft een rond karakter.

 

Waldy Nods (Sonny Boy)

Waldy is de zoon van Rika en Waldemar. Hij werd geboren in december 1930 als een getint Surinaams-nederlands jongetje. Hij was een beetje een ondeugende jongen. Voor de oorlog ging hij veel met zijn ouders naar het strand en zwemmen in de zee met zijn vader. Toen hij te horen kreeg dat zijn ouders niet meer leefden verloor hij de moed nooit, wel was hij volgens zijn familie een heel stuk rustiger geworden en dus niet meer de Waldy die ze kenden. Ook Waldy heeft een rond karakter.

 

Willem Hagenaar

Willem was de eerste man waarmee Rika trouwden en de vader van haar eerste vier kinderen. Hij was niet echt een heel vriendelijke man en wilde graag de touwtjes in eigen handen houden. Nadat Rika uit huis was gegaan was hij bereid haar alles te vergeven omdat hij zoveel van haar hield, maar daar ging Rika niet op in. Een jaar nadat hij te horen had gekregen dat Rika was overleden trouwde hij met het dienstmeisje Jans. Hij heeft in dit verhaal een vlak karakter.

 

6                    Historische tijd

a Wanneer speelt het verhaal zich af? Waaruit leid je dat af?

b Is die tijd van belang voor de handeling of tamelijk willekeurig gekozen?

 

1. Het verhaal begint ongeveer aan het begin van de 20^e eeuw en eindigt ongeveer begin 1946. In het begin worden er gebeurtenissen zoals de eerste heilige communie van Rika in 1903 beschreven. Maar het echte verhaal begint rond 1928, als Waldemar naar Nederlands komt en Rika ontmoet. Daarvoor is het eigenlijk meer een inleiding om de hoofdpersonen en hun geschiedenis beter te leren kennen. De tijd kun je gemakkelijk afleiden aan gebeurtenissen die in het verhaal voorkomen zoals de eerste en tweede wereldoorlog. Daarnaast wordt in het boek bij elke gebeurtenis eigenlijk een jaartal of datum erbij verteld, waardoor je precies weet wanneer iets gebeurde. Bovendien staan in mijn boek foto’s van Waldemar, Rika en familie van vroeger, waaronder telkens een datum staat vermeldt.
2. De tijd is erg van belang en zeker niet willekeurig gekozen. Van der Zijl heeft een waargebeurd verhaal geschreven en alle data kloppen overeen met de geschiedenis.

 

7                    Plaats en ruimte

a Waar speelt het verhaal zich af?

b Is die plaats van belang of tamelijk willekeurig gekozen?

 

1. In het eerste hoofdstuk wordt de jeugd van Waldemar beschreven. Dit speelt zich af in Paramaribo in Suriname. Het is maar een klein stuk van het verhaal, maar er wordt telkens op terug verwezen, o.a. doordat er steeds in voorkomt dat Waldemar heimwee heeft naar zijn geboorteland.

De rest van het verhaal speelt zich af in verschillende plaatsen in Nederland. Het begint in Den Haag waar Rika geboren is. Daarna in Den Bosch, Goeree, Scheveningen en op een kamp in Vught. Later in het boek belanden Waldermar en Rika in Duitsland. Rika wordt overgeplaatst naar Ravensbrück en Waldemar naar Neuengamme.

1. Ook de plaats is natuurlijk het hele verhaal door van belang, omdat dit verhaal de geschiedenis van de personages die erin voorkomen waarheidsgetrouw verteld. Het zijn allemaal plaatsen waar de personages zich toendertijd bevonden of woonden.

 

8                    Tijdsduur

a Hoe lang duurt het verhaal ongeveer?

b Zitten er opvallende versnellingen of vertragingen in het verhaal?

c Hebben die een speciale functie?

 

1. Het boek begint in de eerste jaren van de twintigste eeuw en eindigt ruim zestig jaar later.
2. De eerste 28 jaren, de tijd waarin Rika nog samen was met Willem Hagenaar,  worden heel snel en kort beschreven. Het belangrijkste deel is eigenlijk vanaf het moment dat Rika en Waldemar elkaar ontmoeten. Dit deel wordt dat ook uitgebreider beschreven.
3. De tijden die maar snel worden beschreven, hebben eigenlijk alleen de functie dat je iets meer over de geschiedenis van de personen weet, zodat je de rest van het verhaal ook kunt begrijpen. De rest wordt veel uitgebreider beschreven omdat het verhaal zich eigenlijk daarom draait.

 

9                    Tijdsvolgorde

a Is het in grote lijnen chronologisch verteld? Zo nee, hoe is de tijdsvolgorde dan?

b Wat is de functie van de afwijkingen in de chronologie?

 

1. Het verhaal is niet chronologisch verteld. Er worden steeds stukken van vroeger verteld en het verhaal eindigt met de beschrijving van Waldemars dood, terwijl dit eigenlijk al eerder in het verhaal was gebeurd.
2. Het verhaal wordt in een andere volgorde verteld om duidelijk te maken hoe iemand vroeger leefde en dat hij dit graag weer terug wilde. Op het moment dat Waldemar stierf, wist de familie er niks van. Die tijd was het niet duidelijk of hij nog leefde of al overlede was, dit werd later pas duidelijk. Daarom wordt de dood van Waldemar ook pas op het eind van het verhaal verteld.

 

10                Perspectief

a Wordt er door de auteur ‘van buiten af’ verteld (auctoriaal) of kruipt hij in de huid van één van de personages (personaal)?

b Zijn er bijzonderheden met betrekking tot dit perspectief, bijvoorbeeld verschillende ikpersonen, wisseling van ‘ik’ naar ‘hij’, en dergelijke?

 

1. In dit verhaal is er sprake van een alwetende verteller (auctoriaal).
2. Er wordt af en toe gebruik gemaakt van citaten en delen van brieven of dagboekfragmenten van Waldemar, Rika, Waldy en Bertha. Het is dus niet maar één persoon die de brieven en dagboekfragmenten schrijft. Daardoor zijn er, wat de brieven en dagboekfragmenten betreft, meerdere ik-personen.

 

11                Idee

Is het boek met een bepaalde bedoeling (‘idee’) geschreven, bijvoorbeeld om iets aan te vallen of om een pleidooi voor iets te houden? Zo ja, formuleer deze idee.

 

Ik denk dat het boek vooral is geschreven om een mooi verhaal niet verloren te laten gaan, en dus te verwerken tot een boek. Het verhaal heeft haar denk ik zo aangesproken door de verschillen en ongelijkheden die erin voorkomen. Bovendien zijn er twee vreselijke historische gebeurtenissen in verwerkt: de slavenhandel en de jodenvervolging. Ik denk dat ze duidelijk wilt maken wat de oorlog voor een schade heeft aangericht, en dat je alle mensen gelijk moet behandelen. Ook heeft ze met het schrijven van dit boek Waldy Nods, die na de dood van zijn ouders erg worstelde met zijn leven, zeer geholpen.

 

12                Genre

Hoort de roman tot een bepaald (sub)genre (bijv. oorlogsroman, streekroman, satire, detective, sociale roman)?

 

 Het boek is een non-fictionele roman (biografie).

 

D         Beoordeling

Ga niet alleen in op de vraag of je het boek moeilijk of makkelijk vindt, maar geef ook aan waarom het je al of niet aanspreekt wat betreft de inhoud. Geef daarbij steeds argumenten.

 

Ik vond het een leuk en vooral indrukwekkend verhaal. Ik vind waargebeurde verhalen meestal sowieso interessanter dan gewoon ‘verzonnen’ verhalen, maar dit was ook nog echt een mooi en leerzaam verhaal. Het begin vond ik iets langdradig en moeilijk te volgen, omdat er zoveel personages in voorkwamen waarvan je nog niets wist. Ook moest ik eerst aan de schrijfstijl wennen. Er komen geen dialogen in voor en daardoor vond ik het in het begin moeilijk lezen. Na een tijdje weet je wie wie is en is het verhaal makkelijker te lezen. Opzich vind ik de manier van schrijven van van der Zijl prettig, ze gebruikt geen lastige woorden of lange zinnen, legt onduidelijke dingen goed uit en laat overbodige dingen weg. Daarnaast vind ik het echt knap hoe gedetailleerd de geschiedenis van de personen uit dit verhaal wordt verteld, van begin tot einde. Bij het lezen van het boek viel me op dat Rika zich niets van anderen laat zeggen, en zich niks aantrekt van de mening van anderen. Ze mocht eigenlijk niet met Willem omgaan, en ook vond de omgeving Waldemar geen goede keus. Toch kiest ze voor wat haar hart haar ingeeft. Dat is me toch wel bijgebleven, want de meeste mensen zouden dat niet doen. Daarnaast heb ik ook dingen geleerd van dit boek. Ten eerste laat dit verhaal je de geschiedenis vanuit een heel ander standpunt zien. Je ziet echt hoe de mensen toen leefden en dat ze het zeker niet makkelijk hadden. Waldemar kon bijvoorbeeld een bepaalde studie niet volgen vanwege zijn huidskleur en joden werden opgepakt alleen vanwege het feit dat ze joods waren.  Ten tweede laat dit boek je zien dat niet alles in het leven vanzelfsprekend is en dat we tegenwoordig toch wel een ‘luxe’ leven hebben. Dit verhaal heeft me echt aan het denken gezet en ik denk dat het me nog lang zal bijblijven.