Het reductionisme is een stroming die zegt dat complexe wetten, processen, etc. allemaal herleid kunnen worden tot eenvoudigere wetten of processen. Uiteindelijk zouden alle wetten uit de natuur herleid kunnen worden tot één fundamentele wet, die alle natuurverschijnselen zou kunnen verklaren (Weinberg, 1993, p.51). Op dezelfde manier kunnen wetenschappelijke gebieden, zoals de sociologie of de biologie terug te voeren zijn tot de fundamentele kern, namelijk de (kwantum)fysica. Lijnrecht tegenover het reductionisme staat het holisme. Het holisme stelt dat het geheel meer is dan de som van zijn delen. Het zijn niet de losse componenten die een systeem maken tot wat hij is; ook de samenhang en interactie tussen de delen is van belang (Meglosko, 2011). Dit standpunt heeft geleid tot een grote discussie tussen reductionisten en holisten: is de mens meer dan de som van zijn onderdelen? Of met andere worden: kunnen eigenschappen die altijd werden voorgeschreven aan de geest, zoals het geheugen, bewustzijn, iemands persoonlijkheid, het ‘denken’, verklaard worden door louter fysische eigenschappen? De reductionisten denken uiteraard van wel, de holisten denken van niet. Persoonlijk ben ik het eens met de reductionisten. Mijn stelling is dan ook: de holistische kijk op het leven/de mens, die stelt dat de mens meer is dan de som van zijn delen, is onjuist.
Ik zal deze stelling proberen aannemelijk te maken door eerst te laten zien dat zowel iemands persoonlijkheid als het geheugen door het vuren van neuronen verklaard kunnen worden. Vervolgens zal ik proberen een tegenargument van de holisten te verwerpen. Hoewel ik uiteraard sterk overtuigd ben van de juistheid van deze stelling, kan deze pas echt bewezen worden als ook bekend wordt hoe het denkvermogen en het bewustzijn van een mens verklaard kunnen worden in fysische eigenschappen. Tot die tijd kan slechts geprobeerd worden deze stelling aannemelijk te maken, iets waar ik mij in dit essay helaas ook tot zal moeten beperken.
Het geheugen
Lange tijd werd het geheugen en het ophalen van herinneringen toegeschreven aan ‘de geest’. Hoewel het geheugen complex in elkaar zit, is de werking ervan terug te voeren op een aantal fysiologische processen, waaronder long term potentiation en synaptische plasticiteit. Het grootste deel van onze herinneringen zijn opgeslagen of worden verwerkt in de hippocampus. De synapsen, de uiteinden van neuronen die zorgen voor alle interacties tussen neuronen, blijven niet je hele leven hetzelfde. Ze worden langer, korter, sterker, zwakker of soms verdwijnen ze compleet. Dit wordt aangeduid met de term synaptische plasticiteit: het vermogen van de synapsen om van sterkte te veranderen. Er zijn verschillende manieren om dit voor elkaar te krijgen, maar voor het geheugen is vooral long term potentiation van belang (Bliss en Collingridge, 1993). Long term potentiation houdt in dat als een synaps vaker gestimuleerd wordt, hij sterker kan worden. De zwakkere synapsen zullen dan verdwijnen. Herinneringen worden ook zo opgeslagen. Als een gebeurtenis plaatsvindt, zal de herinnering hieraan eerst in het korte termijn geheugen komen. Als de herinnering vervolgens vaak genoeg wordt ‘opgeroepen’ worden deze neuronen vaker gestimuleerd, waardoor hun synapsen sterker worden en de herinnering voor lange tijd (soms voor de rest van je leven) ligt opgeslagen in je geheugen.
Aan het geheugen is dus niks bovennatuurlijks. Het oproepen en opslaan van herinneringen zijn allemaal processen van je neuronen die nauw samenwerken. ‘Je geest’, de precieze definitie hiervan buiten beschouwing latend, heeft hier geen enkele rol in. Een scheiding van lichaam en geest lijkt dus niet aan de orde. Één punt voor het reductionisme?
Persoonlijkheden
Ieders persoonlijkheid is uniek. Toch denken veel mensen niet dat hun persoonlijkheid veroorzaakt wordt door hun DNA, maar door iets anders, wellicht door iets bovennatuurlijks. Jaarlijks worden honderdduizenden euro’s besteed aan de astrologie, in boeken of op tv, om hun eigen persoonlijkheid te doorgronden aan de hand van de stand van de sterren en planeten. Zonde van het geld, want de wetenschap heeft al jaren een uitgebreid idee over hoe een persoonlijkheid ontstaat in de hersenen.
Het gebied in de hersenen dat verantwoordelijk is voor iemands persoonlijkheid is voornamelijk de prefrontale cortex. Dit gebied vat alle informatie die hij binnenkrijgt uit andere gebieden samen en is betrokken bij het plannen van acties (Carlson, 2010, p.364-367). Hoe iemand reageert op een bepaalde situatie, hangt puur af van de neuronen. Elk neuron krijgt input van één of meerdere andere neuronen. Deze neuronen kunnen het betreffende neuron stimuleren of remmen. Boven een bepaalde ‘treshold’ zal het neuron gaan vuren en wordt een actie uitgevoerd. In een bepaalde situatie, bijvoorbeeld wanneer iemand agressief op je af komt lopen, zijn er verschillende acties die een persoon kan uitvoeren. Je kunt bijvoorbeeld rustig weglopen, of juist de confrontatie aangaan. Die acties worden gerepresentateerd door de verschillende remmende en stimulerende neuronen, die samen tot één uitkomst leiden en dus tot één uiteindelijke actie. De samenstelling en verbinding tussen de neuronen bepaalt mede de actie, waardoor mede de persoonlijkheid van iemand wordt bepaald. Een rustig persoon zal eerder weglopen, terwijl een druk persoon misschien de confrontatie aan zal gaan (Teez, 2009). Je persoonlijkheid ligt niet je hele leven vast. Tijdens het opgroeien veranderen de verbindingen tussen neuronen en zal je anders handelen in een situatie. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je net een kind hebt gekregen en dat je een goed voorbeeld wil stellen. Op dit soort momenten zul je ook anders met een situatie omgaan dan je vroeger had gedaan.
Iemands persoonlijkheid kan ook volledig veranderen na een hersenbeschadiging (meestal aan de prefrontal cortex), een hersenbloeding of bijvoorbeeld een beroerte (Kovács, 2010). Zo ook het verhaal van Chris Birch. Deze agressieve rugbyspeler/bankmedewerker kreeg een beroerte na een harde val. Toen hij wakker werd melde hij dat hij homo was. Hij werkt nu in een kapperszaak, woont samen met zijn vriend en is plotseling heel creatief. Hij heeft nu ook nooit meer last van woedeaanvallen (HLN, 2011). Dit bewijst wederom dat persoonlijkheden niet vastliggen. Persoonlijkheden ontstaan door de rangschikking en patroonvuring van de neuronen. Dit ontkracht nog sterker de theorie van de holisten, die zeggen dat de mens meer is dan alleen maar een optelsom van zijn onderdelen.
De ervaring van geur
Hoewel zintuigelijke waarnemingen zoals zicht of geur bij iedereen hetzelfde worden verwerkt in de hersenen, is de erváring van bijvoorbeeld geur voor iedereen anders. Niemand kan precies weten hoe een ander die geur ervaart. Dit is een belangrijk argument voor het holisme. Waarom iemand een bepaalde smaak of geur anders ervaart dan een ander is nog niet bekend. Waarschijnlijk zijn herinneringen aan een bepaalde gebeurtenis die gerelateerd zijn aan die bepaalde smaak of geur van belang. De precieze reden is echter nog niet bekend. Het verschil in ervaring kan volgens de holisten niet verklaard worden door alleen fysische processen. Er moet iets meer zijn dan alleen moleculen. Er is dus wel degelijk een scheiding van lichaam en geest en dus is de mens inderdaad meer dan de som der delen. Volgens de holisten althans.
Ik denk echter dat er wel een biologische verklaring ligt achter het verschil in ervaring. Sowieso zei ik net dat herinneringen een belangrijke rol kunnen spelen in het verschil in ervaring en zoals ik eerder al had gemeld zijn herinneringen terug te voeren op het vuren van neuronen. Dit is echter niet de belangrijkste reden voor het verschil. Ik denk dat mensen gebeurtenissen verschillend ervaring door een verschillende rangschikking van de neuronen. De verbindingen tussen de neuronen kunnen ook bij de ene mens sterker zijn en bij de ander zwakker. Zodra een gebeurtenis binnenkomt in de hersenen is er al een verschil in welke informatie wordt doorgelaten en welke niet. Voor elke persoon is andere informatie interessant. Dit wordt ook bepaald door de neuronen. We zullen ook nooit te weten komen hoe onze buurman precies zijn bloementuin vindt ruiken. Die precieze ervaring kan hij nooit met ons delen. Maar is dit wel van belang? Wij kunnen toch ook nooit weten hoe hij zich zijn allereerste bloem herinnert? Of welk beeld hij voor zich ziet als hij aan een bloem denkt? We kunnen nooit echt in iemand anders zijn hersenen kijken, behalve als diegene dood is. Dit is dan ook een zwak argument om te bewijzen dat de mens meer is dan zijn onderdelen. Iedereen heeft namelijk al andere onderdelen, net als dat elke machine er van binnen net iets anders uit ziet. Om dus te zeggen dat de mens meer is dan zijn onderdelen omdat iedereen gebeurtenissen anders ervaart en dit niet terug te voeren is op fysiologische processen, is een rare bewering.
Conclusie
Herinneringen zijn te verklaren door het vuren van neuronen. Een persoonlijkheid is te verklaren door het vuren van neuronen. Hoe een individu een bepaalde smaak/geur ervaart is misschien nooit te achterhalen, maar is dat wel van belang voor deze discussie? Het verwerken van een smaak/geur en hierbij een bepaalde herinnering ophalen is wel te verklaren aan de hand van het vuren van neuronen. Er is ook al aangetoond hoe neuronen kunnen samenwerken om een rekensom op te lossen zonder dat elk individueel neuron weet wat het doel van het vuren is. Dit lijkt mij het begin van het ontrafelproces om erachter te komen hoe ons hele denken kan worden verklaard in het vuren van neuronen. En nog een stapje verder: hoe ons bewustzijn is te verklaren door het vuren van neuronen. Ik zei in de inleiding al dat mijn stelling (nu nog niet) bewezen kan worden. Maar mijn stelling kan wel sterk aannemelijk gemaakt worden. Ik hoop dat ik dat in dit essay gedaan heb en in ieder geval een ieder die dit leest aan het denken zet over de mens.
Dus: heeft het reductionisme gelijk en is de mens en dan met name ‘de geest’ echt terug te leiden tot fysiologische processen? Heeft het holisme het fout? Of zijn wij meer dan slechts een ingewikkelde machine? Ik zou graag ja willen zeggen, omdat ik en ik denk iedereen met mij dat vanuit zijn gevoel graag zou willen geloven. Maar ik denk ook dat we met zijn allen de realiteit onder ogen moeten zien. Er komt een punt dat we moeten toegeven dat wij, hoewel zonder twijfel zeer goed gebouwd, inderdaad slechts machines zijn. En op dat punt zullen ook de discussies over het hebben van een vrije wil hoog oplaaien. Maar deze discussies zijn nu nog niet aan de orde. Eerst moet bewezen worden hoe ons bewustzijn terug te voeren is naar fysiologische processen. Laten we tot die tijd onze neuronen wat rust gunnen en lekker in ons bloementuintje gaan zitten.
