Aristoteles en film zijn twee fenomenen die op het eerste gezicht niets met elkaar te maken lijken te hebben. Aristoteles kon geen enkel vermoeden hebben dat er ooit zoiets als het medium film zou kunnen bestaan. Zijn er misschien meer overeenkomsten dan je in eerste instantie zou kunnen vermoeden?
Dinsdag 15 september heb ik de film ‘Inglorious Basterds’ gezien in de Rembrandt-bioscoop te Utrecht. Deze film is geschreven en geregisseerd door Quentin Tarantino en uitgebracht in de zomer van 2009.
In deze beschouwing kijk ik naar story en plot van de film. Daarna breng ik de opvattingen uit Aristoteles’ Poetica en deze film met elkaar in verband. Door te bekijken in hoeverre het omgaan met de drie-eenheid van Aristoteles (1988) (plaats, tijd, handeling) zich verhoudt tot een moderne film als die van Tarantino.
Volgens Hitchcock (1970) is de story het hele verhaal in zijn chronologische volgorde, waarbij aspecten kunnen zijn die de kijker niet te zien krijgt. De story kan anders geïnterpreteerd worden dan de plot, wat het verhaal is zoals het aan ons getoond wordt met alles wat je daaruit af kunt leiden. Of zoals Aristoteles (1988) de plot omschrijft: “de samenstelling van gebeurtenissen.” (Aristoteles 1988, 38)
In dit geval begint de plot met de Nazi Hans Landa die een ondergedoken Joodse familie vermoordt. Één meisje weet te ontsnappen: Shosanna Dreyfus. Hierna komen de ‘Inglorious Basterds’ in beeld. Deze groep wordt geleid door Aldo Raine en met elkaar doden zij bruut zo veel mogelijk nazi’s. Drie jaar later zien we Shosanna weer: ze woont in Parijs en bezit daar een bioscoop. Hier zal een Duitse propagandafilm vertoond worden in aanwezigheid van alle hoge Duitse Nazi’s. Ze beraamt een plan om de bioscoop op te blazen. De Basterds hebben ook een complot bedacht voor een aanslag op dezelfde bioscoop. Deze twee plannen kruisen elkaar op de avond van de filmvertoning.
Er zijn twee verhaallijnen in deze film: die van de Basterds en die van Shosanna. De plots van beide verhaallijnen lopen gelijk op en wisselen elkaar af. Maar de story is die van Shosanna, je ziet het verhaal via haar en via haar maak je dan ook kennis met de Basterds. Ook wanneer je het verhaal van de Basterds weg zou laten zou er nog steeds een logische story overeind staan.
Er zijn verschillende locaties waar de film zich afspeelt, namelijk in Duitsland en Frankrijk. De film begint in 1941, de rest van de film speelt zich af in 1944 vóór de bevrijding van Parijs. Dit is de gespeelde tijd, anders dan de speeltijd die 153 minuten beslaat. Er is één overkoepelende handeling bij Shosanna en de Basterds: wraak op de Nazi’s.
Alhoewel Aristoteles (1988) het niet eens zo expliciet gezegd heeft in zijn Poetica, staat hij nu vooral bekend om zijn Aristotelisch model met de eenheid van plaats, tijd en handeling. Hij zegt hierover: “De tragedie streeft ernaar zoveel mogelijk binnen één etmaal te blijven” (Aristoteles 1988, 36) en “Met betrekking tot de succesvolle plot is het dus noodzakelijk dat zij één enkel handelingsverloop met één afloop heeft.” (Aristoteles 1988, 50)
Deze opvattingen van Aristoteles zijn al duizenden jaren oud. Wat hij toen gezegd heeft, kun je naar mijn idee niet zonder meer toepassen op onze moderne tijd. Het is interessant in hoeverre zijn ideeën nog van toepassing zijn op deze film. Waarbij je eeuwenoude opvattingen moet vertalen naar deze tijd: ik vind dus dat je je er niet op moet concentreren of de film zich exact binnen één etmaal afspeelt. In het medium film is de eenheid van tijd op een veel ruimere manier toe te passen dan Aristoteles ooit kon bevroeden. In deze film zou je de ‘Nazi-tijd’ kunnen beschouwen als eenheid van tijd. Deze filmplot is overzichtelijk qua lengte, en Aristoteles zegt hierover: “De plot wordt altijd mooier naarmate zij langer is zolang zij nog maar in haar geheel te bevatten is.” (Aristoteles 1988, 42)
Daar waar Aristotles het theater als eenheid zag, is de moderne film in staat om een heel groot gebied als eenheid van plaats te presenteren. In deze film speelt het verhaal zich af in de door Nazi’s bezette gebieden. Door het moderne medium zijn we in staat dit als eenheid van plaats te begrijpen. De handeling in deze film is heel eenvoudig als eenheid te benoemen, namelijk de wraak op de Nazi’s. Zelfs al is dat door twee verhaallijnen, die van de Basterds en die van Shosanna, verteld.
Wat Aristoteles duizenden jaren geleden gezegd heeft is nu nog steeds te herkennen in deze film. Samenhang tussen plaats, tijd en handeling geeft een eenheid aan de film. Door onze moderne technieken is het mogelijk de onderdelen op zich veel ruimer en breder te presenteren dan Aristoteles ooit voor mogelijk had kunnen houden.
Literatuurlijst
Aristoteles. (1988). Poetica. (N. van der Ben & J.M. Bremer, Vert.). Amsterdam:
Athenaeum-Polak en Van Gennep. (Origineel werk uitgegeven 335 v.Chr.).
Bender, L. (Producent), & Tarantino, Q. (Regisseur). (2009). Inglourious Basterds
[speelfilm]. USA: Universal Pictures
Hitchcock, A. (1970). The difference Between Mystery & Suspense. Youtube. Verkregen 25
September, 2009, van http://www.youtube.com/watch?v=-Xs111uH9ss
