“Hé, jij daar! Zit niet met je vinger in je neus!”. We weten het allemaal. Uit je neus eten is niet erg gewenst en zelfs erg onbeschoft. Laat staan als er mensen om je heen zijn. Dit is voor ons allemaal erg vanzelfsprekend. Er zijn nog veel meer dingen te bedenken die wij niet doen omdat deze onbeschoft zijn. Maar waar vindt dat zijn oorsprong? Hoe lang houden mensen zich al aan deze regels, aan deze “etiquetten”?
De etiquetten zijn de (ongeschreven) gedragsregels in de samenleving. De regels waar iedereen in de samenleving zich aan moet houden. Geen regels in de zin van wat wel mag en wat niet mag, maar regels in de zin van normen en waarden. Wat is netjes, wat is beleefd, en vooral: wat is niet onbeschoft. Zo is het netjes om te gaan staan in de bus voor een oude vrouw zodat zij kan zitten, of de deur openhouden voor iemand.
Deze gedragsregels zijn zo’n beetje ontstaan rond het jaar 1000. Ze zijn langzaam ontstaan om wrijving tussen mensen te voorkomen en dat de mensen elkaar respectvol behandelen. Er zijn veel verschillende soorten etiquetten, van tafelmanieren (dus hoe de tafel gedekt dient te worden, en hoe er gegeten moet worden) tot hoe je netjes met elkaar een gesprek of een discussie aangaat.
Een duidelijk voorbeeld van de middeleeuwse etiquetten wordt geschetst in het gedicht “De burggravin van Vergi”. We bespreken snel de proloog van dit gedicht. De boodschap is dat je voor je moet houden wie je bemint en wie je minnaar/minnares is, en dat je eer wordt verspeeld als je het wel vertelt. Je moet het verzwijgen, ook naar je vrienden toe, want die kunnen een geheim snel doorvertellen.
Dat is een duidelijk voorbeeld van etiquetten, het is blijkbaar niet netjes, niet “hoofs”, om te vertellen van wie je houdt. Je eer, je status, wordt aangetast als je het toch doet. Dat is één van de gangbare gedragsregels uit die tijd.
In onze moderne samenleving is er nog altijd sprake van etiquetten. Ze zijn zelfs erg belangrijk en komen daarom ook erg vaak voor. Bijvoorbeeld hoe je met mensen omgaat. Je zegt goedendag als je een bekende tegenkomt, je steekt je wijsvinger even omhoog naar de bestuurder als een auto je voorrang geeft of je geeft als je kennismaakt met iemand die persoon een hand. Maar er zijn nog vele andere categorieën, denk aan netjes eten aan tafel of niet voorschieten in de rij bij de supermarkt.
Je kunt door de jaren heen goed zien hoe de etiquetten zich ontwikkelen of zich ontwikkeld hebben. Zo was het vijftig jaar geleden heel normaal als je een vrouw een kushandje gaf en wist niemand wat je bedoelde als jij je middelvinger opstak. Dat is nu wel anders! Ook tussen verschillende culturen kunnen de gedragsregels erg van elkaar verschillen. Zo betekent het teken van duim en wijsvinger op elkaar in Nederland dat iets helemaal in orde is, in Turkije maak je met dit teken iemand uit voor homo en in Griekenland betekent het dat je naar het toilet moet. Nogal een contrast!
Zoals je hebt kunnen zien spelen de etiquetten nog steeds een grote en belangrijke rol in onze samenleving. En natuurlijk zijn onze normen en waarden veel anders dan dat ze waren in de middeleeuwen. Natuurlijk gedragen wij ons anders dan toen. Maar de oorzaak daarvan is de hand der tijd. Hoogstwaarschijnlijk zullen de etiquetten voor altijd een belangrijke rol spelen in onze samenleving. Maar naar hoe deze er over honderd jaar uit zullen zien, kunnen we alleen maar gokken.
