Het amerikaanse tv-station Court TV zendt dagelijks echte rechtszaken uit. Ook zware misdrijven worden met alle details en getuigenverhoren vertoond; iedereen is in beeld, ook de verdachte. Dat is even wat anders dan het tv-programma De Rijdende Rechter waarin rechter Frank Visser uitspraak doet in allerlei burenruzies zoals een overhangende boom of een te hoge schutting.
In Nigeria kan een vrouw die overspel pleegt ter dood worden veroordeeld door steniging. Nigeria is dan ook geen rechtsstaat. In Nederland zijn zo’n uitspraak en zo’n straf niet mogelijk Maar ook tussen landen die beide een rechtsstaat hebben, bestaan er verschillen.
In de VS heeft de president een sterke machtspositie. Een voorbeeld. In 2007 wilde de Amerikaanse president Bush 21.500 extra militairen sturen naar Irak. Veel steun voor zijn Irak-beleid had Bush op dat moment niet meer. De Democraten, die sinds kort een meerderheid hadden in het Amerikaanse Congres, waren tegen het sturen van extra troepen, evenals het overgrote deel van het Amerikaanse volk. Maar omdat Bush zijn presidentiele vetorecht kon gebruiken, kon hij het Congres echter omzeilen. In Nederland is de macht van de minister-president en zijn ministers veel beperkter. Bij ons zijn de ministers verantwoordelijk voor het beleid, maar zij moeten wel bij belangrijke besluiten, vooraf of achteraf, toestemming van het parlement krijgen. Zo zijn er heftige discussies in de Tweede Kamer gevoerd voordat er militairen naar Uruzgan in Afghanistan werden gestuurd.
De onafhankelijkheid van rechters
We beperken onze vergelijking hier tot de positie van rechters van de Hoge Raad, in Amerika Hooggerechtshof (Supreme Court) genoemd. Bij het Amerikaanse Hooggerechtshof worden de negen rechters op politieke gronden benoemd. President Bush heeft bijvoorbeeld in zijn laatste ambtstermijn drie nieuwe rechters voor het leven benoemd waardoor dit rechtscollege gedurende een lange periode een conservatieve stempel zal hebben. Rechters van het Amerikaanse Hooggerechtshof hebben als taak om alle Amerikaanse wetgeving, zowel van de staten als van de federale overheid, te toetsen aan de Amerikaanse grondwet. Daarmee heeft dit rechtscollege een beslissende stem in tal van burgerrechtenkwesties. De Amerikaanse rechters zijn daar ook veel bekender en geven in de media openlijk hun mening over allerlei kwesties als homoseksualiteit. In Nederland benoemt de koning of koningin formeel de raadsheren van de Hoge Raad, op voordracht van de Tweede Kamer. Zij worden benoemd voor het leven, wat in de praktijk tot hun zeventigste jaar betekent. Bij hun benoeming moeten ze langs de koning(in) om de eed af te leggen. In feite doet de Hoge Raad altijd zelf een voordracht als er een nieuwe raadsheer nodig is. De Tweede Kamer en de ministers nemen die voordracht vrijwel altijd blindelings over. De hoge Raad in Nederland heeft alleen de bevoegdheid om rechtszaken in cassatie te behandelen. Als er in de samenleving een lastige discussie plaatsvindt, geeft de Hoge Raad daar niet ongevraagd een oordeel over, maar alleen als zij hierover een zaak te behandelen krijgt.
