Taal evolueert, taal wordt rijker met nieuwe woorden die een betere nuance uitdrukken, met het systematisch kiezen tussen het mooiste woord uit twee synoniemen, met creativiteit in de literatuur wat literaire vrijheden wordt genoemd en allerhande. Het tegendeel is echter ook waarheid. Slordig en verkeerd taalgebruik kan in de taal sluipen en er in vastroesten als we er niet alert op zijn om dat te vermijden. Een voorbeeld is het altijd foutief zijnde gebruik van naar…toe. Met een aantal voorbeelden is dit een pleidooi voor het uitbannen ervan.
In Belgie is het al gesitueerd en onderzocht: kinderen van twaalf jaar maken minder dt fouten dan veertienjarigen en ouder. Dat dit het gevolg is van de vindingrijkheid in het versturen van steeds kortere sms-jes is onmiskenbaar.
Als geen aandacht meer hoeft besteed te worden aan schrijfwijze, vervoegingen, zinsbouw en genuanceerde woordkeuze, want ze begrijpen me wel, is dat te verwachten. Dat wil niet zeggen dat sms-taal uit den boze is of te vermijden, het hoort nu eenmaal bij deze tijd. Het hoort wel samen te gaan met het besef dat het in feite een verkorte spreektaal is en een totaal aparte soort van communicatie is, die de moderne technische middelen schiepen, echter totaal onwaardig om taal te worden genoemd.
Taal evolueert, dat wel, nieuwe woorden worden ontworpen omdat ze net een iets betere nuance brengen, synoniemen zijn nuttig en praktisch om herhaling te vermijden, echter tussen de twee het mooiste woord kiezen kan ook en zal alleen maar tot taalverbetering leiden. Geef toe, laarzen is mooier dan botten, plezant voller dan leuk, poetsen mooier dan kuisen, regenscherm nederlandser dan paraplu en snelweg duidelijker dan autostrade om slechts enkele voorbeelden te noemen. Hoe juist beide ook zijn, het gaat hier niet om dialect, taal kan evolueren in schoonheid.
Zolang het besef blijft dat sms-taal brikabrak is en geen taal, geen vervoegingen hoeft zolang het binnen dat technische gemak floreert is er niets aan de hand. Echter, als de aandacht voor het onderscheid verslapt tot verloedert, moet er voortdurend op gehamerd worden want taal is belangrijk. Taal wordt namelijk neergeschreven en doorgegeven, taal geeft boodschappen en kennis door en niets is zo gevaarlijk als systematisch fouten doorgeven, omdat die de taal verarmen.
En toch gebeurt het, systematisch, onbewust zelfs als de aandacht voor onze rijke taal niet scherp blijft. Een eenvoudig voorbeeld, die en dat. Meer en meer wordt voortdurend “die” gebruikt waar het “dat” moet zijn. Mensen met taalgevoel valt het op, het stoort, maar tegelijkertijd is vast te stellen dat het niet meer iedereen stoort en wordt het meer en meer gewoon. Dat is geen aanvaardbare evolutie van taalgebruik, het onderscheid heeft zijn betekenis en die nuance overboord gooien is achteruitgang, onderscheid is verfijning, het omgekeerde vervlakking.
Nog veel erger is het gesteld met het toenemend gebruik van naar…toe. Zowel in Vlaanderen als in Nederland is er een verontrustende toename van terwijl het gebruik in alle gevallen, in alle varianten, ronduit fout is. Naar …toe is altijd vervangbaar, altijd vervangbaar door een juist werkwoord. Bijvoorbeeld: naar de toekomst toe, neen, in de toekomst zal…, we doen iets voor de toekomst, opdat het in de toekomst… Naar de bevolking toe? Neen, we werken in het voordeel van de bevolking, voor de bevolking, ten gunste van de bevolking… Hij is sociaal naar de groep toe? Neen, hij is sociaal in de groep of gedraagt zich sociaal in de groep, juiste varianten genoeg. Proberen maar, we geven les aan kinderen, we brengen vernieuwing voor de ouderen, we redeneren over zieken, brengen verbetering voor gehandicapten.
Niet dus: lesgeven naar de kinderen toe, vernieuwing brengen naar de ouderen toe, redeneren naar de zieken toe of verbetering brengen naar de gehandicapten toe…
Hieronder volgen citaten die werkelijk op TV of in radiouitzendingen zijn uitgesproken. Al lezend kunnen ze verbeterd worden, een poging als oefening, daarna volgt het bewijs dat in alle gevallen de vorm naar…toe kan vervangen worden door het juiste werkwoord.
“Om ze naar het einde toe bij te sturen”, “we gaan weinig doen naar de publiciteit toe”, “we hebben een evaluatie opgemaakt naar de meisjes toe”, “uit respect naar de bevolking toe”, “als we nu niet naar de burger toe gaan zeggen”, “in de competitie naar Londen toe”, “het boek is super spannend naar het einde toe”, “om duidelijkheid te brengen naar de ouders toe”, “imagoschade die Belgie oploopt naar het buitenland toe”, “hij is positief naar de school toe”, “ik heb mijn bijdrage geleverd naar dit verhaal toe”, verontrustend toch?
Even overlopen hoe elk citaat had kunnen vervangen worden; om tegen het einde bij te sturen, we gaan weinig doen inzake publiciteit, we hebben een evaluatie opgemaakt van de meisjes, uit respect voor de bevolking, als we nu niet aan de burger gaan zeggen, in het vooruitzicht van de competitie in Londen, het boek is super spannend, tegen het einde of super spannend, vooral op het einde, om duidelijkheid te brengen aan de ouders, imagoschade die Belgie oploopt in het buitenland, hij is positief over de school, ik heb aan dit verhaal mijn bijdrage geleverd.
Sommigen balaceren op het randje en gebruiken alsmaar naar, net nog zonder, toe. “verontschuldigen naar alle moeders” i.p.v. aan alle moeders, “een boodschap naar de mensen” i.p.v. voor de mensen.
De vraag stelt zich hoe lang het nog zal duren vooraleer het in de schrijftaal zal zijn doorgedrongen en ook niet meer vreemd zal klinken. Het gebeurde al, een voorbeeld: In Metro Rotterdam e.o. verscheen op 10 september 2009 een artikel dat handelde over de inspanningen van Prinses Laurentien m.b.t de Nederlandse taal onder de titel “Taal gaat ons allemaal aan”. Uitgerekend in dat artikel werd de uitdrukking gebruikt: streven naar perfectie toe!
Het is duidelijk dat het gebruik naar…toe geen verrijking van de taal vormt, wel integendeel, het verdingt onmiskenbaar het juiste taalgebruik.
Gesproken taal wordt neergeschreven en geschriften worden gelezen om kennis door te geven. Als die neergeschreven kennis handelt over actualiteit, wetenschap, economie of wat dan ook, en er sluipen taalfouten in de tekst, dan wordt die “kennis” mee overgedragen. De taal zuiver houden is dus van belang voor het doorgeven van alles wat in teksten wordt neergeschreven, van wetenschap tot actualiteit. Daarom moeten we met ons allen ook zeer alert blijven met betrekking tot taalgebruik, het belang is immens.
En er is nog een aspect m.b.t. taalgebruik. Allochtonen die inburgeren horen rondom zich de taal spreken en nemen ze in eerste instantie quasi tabula rasa over. De gevolgen laten zich raden. Concreet, op zondag 17 oktober 2011 zond een (TV Belgie) een documentaire uit waarin een islamlerares werd geintervieuwd. Een lerares die lesgeeft in het Nederlands spreekt Nederlands voor de klas en geeft kennis door. De lessen gaan over godsdienst maar tegelijk spreekt ze in een bepaalde taal, in dit intervieuw Nederlands, en geeft daardoor taalkennis door. In het intervieuw kwam het gebruik van de woorden naar…toe voor als schering en inslag, steeds weer opnieuw kwam het er in voor. Onrustbarend zoals het rustig gesprek doorspekt was van het gebruik ervan.
Nederlands is een moeilijke taal, zo wordt gezegd en ook nooit ontkend. Het beheersen van deze moeilijke taal zou ook de basis zijn van de kwaliteit van nederlandstaligen om andere talen te leren. Een moeilijke taal goed beheersen geeft een taalgevoel dat nuttig wordt toegepast bij het instuderen van vreemde talen. Een goed taalgevoel is dus om trots op te zijn maar dan is ze ook belangrijk genoeg om ze correct te onderhouden en de verloedering ervan tegen te gaan door voortdurende alertheid.
Dit geldt in het bijzonder ook voor kinderprogramma’s. Niet zozeer het presenteren baart zorgen, daar zit de strenge selectie wel goed. Het gevaar schuilt eerder in ingesproken programma’s. Zo werd op Ketnet (TV Belgie) Lazy Town uitgezonden en werd er in 1 aflevering achtereenvolgens gesproken over een lekstok, het dialect voor lolly en over nestels, het dialect van en geen synoniem voor, veters.
Taal is om alle genoemde redenen belangrijk en vereist alertheid, in de eerste plaats bij het spreken om het latere foutieve neerschrijven te vermijden. Zoals geillustreerd doet zich al een gevaarlijke uitgebreide negatieve evolutie voor met het gebruik van naar…toe en is waakzaamheid geboden. Taal en taalgevoel is belangrijk genoeg om die alertheid van ons allen waard te zijn.
Veerle van de Weyer
