Recentelijk is de film ‘Che’ van Benicio del Toro uitgekomen. Hierin wordt een helder beeld geschetst van de persoon Ernesto ‘Che’ Guevara. Iedereen kent Che, vandaar dat ik een korte schets wilde geven van de ontwikkeling van zijn persoon en betekenis in de Westerse wereld.
Ernesto Guevara, geboren op 14 juni 1928, is een van de meest bekende persoonlijkheden van de twintigste eeuw. Iedereen heeft wel van hem gehoord en wat hij ongeveer gedaan heeft. Als revolutionair wilde hij een permanente revolutie creeren. Zijn resultaten varieerden van de succesvolle Cubaanse revolutie tot de mislukte revolutie in Bolivia die hij met zijn dood moest bekopen. Er is veel over Erneste ‘Che’ Guevara geschreven[1] en hij heeft ook zelf veel geschreven (wat grotendeels na zijn dood is gepucliceerd).[2] Het zal daarom geen geschiedenis worden van het leven van Che Guevara of wat hij heeft gedaan, maar vooral een uiteenzetting worden van wat zijn positie is geweest in de Westelijke samenleving sinds de jaren zestig van de twintigste eeuw.
Nadat op 1 januari 1959 de troepen van Fidel Castro zegevierend door Havanna reden en hun blijdschap deelden met de bevolking, was Ernesto ‘Che’ Guevara al een bekendheid in Cuba. Hij werd gezien als een van de sturende en organisatorische krachten achter de revolutie. Zo werd gezegd dat zonder ‘el Che’ de revolutie nooit zo succesvol zou zijn geweest. In hoeverre dit waar is, valt te betwijfelen en moeilijk te achterhalen. Maar vaststaat dat hij, met zijn keiharde discipline naar de troepen toe, zijn vermogen om contact te leggen met de bevolking en nieuwe recruten aan te boren, van groot belang is geweest. Vooral vanwege zijn harde discipline, waardoor de troepen zich onthielden van het plunderen en terroriseren van de bevolking, werd hij geliefd bij de Cubanen. Zijn naam verwierf verder faam, vanwege profesorisch opgezette ziekenhuizen, waar hij plattelandbewoners voor het eerst in hun leven een doktersadvies kon geven en zijn gedrevenheid in zijn geschriften en toespraken voor het welzijn van de arme en uitgesloten bevolking. In de rest van de wereld verwierf Che Guevara als de ‘ideoloog’ van de revolutie bekendheid, mede vanwege zijn ideeën over de nieuwe socialistische mens. Deze nieuwe mens was in de ogen van Che Guevara niet meer uit op persoonlijk gewin en bezit, maar compleet gefocust op het welslagen van de gemeenschap als geheel. Als marxist zag hij een wereld voor zich waar geen persoonlijke bezittingen en het streven ernaar de basis vormden van het bestaan, maar waar mensen samen alles deelden en samenwerkten aan een gezamelijk bestaan. Dit gelijkheidsprincipe zorgde ervoor dat hij bij een deel van de Europese en Noord-Amerikaanse jeugd geliefd werd en als een nieuwe held werd gezien. Che Guevara werd de belichaming van de vele studenten en jongeren protesten tegen het heersende establishment.
Tot zijn dood in 1967 werd zijn wereldrevolutie in Europa en Noord-Amerika gezien als een droom die werkelijkheid kon worden. Zijn pogingen om in Cuba een nieuwe socialistische mens te maken en zijn ondernemingen om in Afrika en Latijns-Amerika een revolutie te doen ontspringen, hadden tot gevolg dat vele aanhangers, maar ook tegenstanders, het idee hadden dat een daadwerkelijke nieuwe samenleving zonder prive bezit gerealiseerd kon worden. Zijn arrestatie en executie door het Boliviaanse leger maakte hier prompt een einde aan. Che Guevara werd een legende, een man met een visie die hij, voor de een jammer genoeg en voor de ander gelukkig, niet gerealiseerd kreeg. Zo veranderde zijn ideaal langzamerhand van een werkelijkheid die kon worden verwesenlijkt in een ideaal, een utopie. Verschillende redenen liggen hier ten grondslag aan, zoals de heersende Noord-Amerikaanse (en Europese) cultuur in de wereld en de onderlinge verdeeldheid binnen het wereldwijde communisme. Toch werd Che Guevara vanaf dat moment het symbool van verzet binnen de kapitalistische Westerse wereld, dat langzaam losgekoppeld werd van het communisme. Zijn portret werd bij demonstraties overal ter wereld meegedragen en verscheen op uiteenlopende consumptieartikelen. Zo veranderde Che Guevara van een werkelijke en gedreven revolutionair die een rotsvaste visie had over hoe zijn wereld moest en zou worden, in een icoon voor de consumerende en zich tegen de macht verzettende generaties. Waar in de jaren zeventig zijn ideeën van een nieuwe mens nog ingang vonden en gebruikt werden, werden deze in de jaren tachtig en negentig alleen nog maar binnen kleine selectieve groepen besproken. Bij de massa werd Che Guevara vooral het symbool van een revolutionair die je op je pet, muts, t-shirt of tas moest hebben staan, wilde je een boodschap uitdragen. Zijn ideeën deden er niet meer toe. Zo werd van Che Guevara een commercieël symbool gemaakt, waar hij zelf valicant tegen zou zijn. De man die tegen het kapitalisme en het consumisme vocht, werd zelf een van de meest begeerde en meest verkochte commerciële producten van het kapitalisme.
Daarnaast zorgde zijn dood ervoor dat Che Guevara bleef en blijft voortleven in twee extreme denkbeelden. Voor de een is hij de oprechte revolutionair die vocht voor de gelijkheid en vrijheid van iedereen. Voor de ander is hij gewoon een van de velen die om de macht vocht en daar alles voor over had. Een beeld dat Fidel Castro met zijn meer dan veertigjarige dictatuur aardig bevestigde.
[1] O.a.: Jean Cormier, Che Guevara: Een biografie (Editions du Rocher, 1995); Calvin Craig Miller, Che Guevara: in search of revolution (Greensboro, NC : Morgan Reynolds, 2006); Hilda Gadea, My life with Che : the making of a revolutionary (New York : Palgrave Macmillan, 1972).
[2] Zoals: De Argentijn : herinneringen aan de Cubaanse revolutionaire oorlog (boek waarop de film ‘Che’ van Benicio del Torro is gebaseerd); Guerrilla warfare; The African dream : the diaries of the revolutionary war in the Congo, 1965-1966; Che Guevara reader : [writings on politics & revolution].
