Sinds een aantal weken ben ik de indrukwekkende biografie over Steve Jobs aan het lezen. Het is bijzonder dat de schrijver Walter Isaacson, die al eerder de levensverhalen beschreef van Einstein en Kissinger, zich niet laat beïnvloeden door de talloze aanbidders van Steve Jobs en de adoratie die zij onverbloemd ten toon spreiden op internet. Hij slaagt er goed in om zowel de positieve als negatieve kanten van dit fenomeen te laten zien. Het resultaat is een fascinerend verslag van het leven en werken van Steve Jobs.
Een leuke bijkomstigheid is overigens dat met het volgen van Jobs leven ook direct de ontwikkeling van de computer wordt uiteengezet. Job’s wordt geboren in 1955, wat betekent dat hij in zijn jongere jaren deel was van de creatieve plek in Silicon Valley in Californie, waar cultuur en techniek elkaar op een bijzonder manier bevruchten. Bedrijven zoals Xerox, Microsoft, Atari en dus ook Apple vinden hier hun oorsprong. Job’s was een grote fan van Bob Dylan en had bijvoorbeeld een korte relatie met de singersongwriter Joan Baez. Wat ook leuk is dat je tegelijk het lezen van het chronologische verhaal op internet kunt zoeken naar filmpjes die een levend beeld geven van deze biografie. Het is indrukwekkend om te zien hoe Jobs een spektakel maakte van de aankondiging van een nieuw Apple-product, bv. de eerste Macintosh in 1984.
Wat mij vooral fascineert in deze biografie is de werkelijkheid die zich ontvouwt van de manier waarop Steve Jobs als mens functioneert. Als partner van diverse vriendinnen, als leider van diverse bedrijven zoals Apple, NeXT en Pixar. Wat raakt mij nu precies? Ik vind het schokkend om te zien hoe groot de schaduwkant is van iemand die aan de top staat van dit soort grote bedrijven. En ik vind het schokkend om te zien dat zoveel mensen Jobs adoreren en ogenschijnlijk deze schaduwkant heel gemakkelijk opzij schuiven. De biografie geeft zo’n precies beeld van het functioneren van de persoonlijkheid van Steve Jobs, dat ik heel vaak denk als ik lees hoe mensen over Jobs schrijven, hebben jullie deze biografie wel goed gelezen? Hij wordt door veel mensen als een soort god beschouwt en op een voetstuk geplaatst ver verheven boven de gewone, gemiddelde mens. Ik weet zelf nog steeds niet goed hoe ik dit fenomeen Jobs moet plaatsen. Ik vind het leuk om de vragen die ik heb naar aanleiding van zijn biografie in dit artikel te delen en hopelijk ook wat antwoorden te krijgen van lezers.
Ieder mens kijkt op een eigen manier naar de werkelijkheid. Op zich al een bijzonder gegeven, wat ik telkens weer mee maak in mijn eigen dagelijks leven. Een model om deze verschillende manieren van kijken te beschrijven is het enneagram. Dit enneagram beschrijft onder andere 9 menstypes, waaronder de 8, die in het model ‘de baas’ wordt genoemd. Steve Jobs was heel duidelijk een menstype 8 (zie http://www.enneagraminstitute.com/nl/TypeAcht.asp), zoals dit in het enneagram wordt beschreven. Nu moet ik zeggen dat ik verschillende keren in mijn leven de 8 ben tegengekomen en daar een lange tijd mee heb samengewerkt. Het is wellicht daarom dat ik veel herken in de manier waar Steve Jobs omging met mensen in zijn directe omgeving. De biografie beschrijft talloze malen zijn grote hang naar macht, manipulatie, zijn grofheid in de omgang met mensen, zijn voortdurende wisselende stemmingswisselingen, zijn narcisme, egocentrisme. Een kort citaat van een vriendin (Tina Redse), waar hij een aantal jaren een relatie mee had; het was pijnlijk om verliefd te zijn op iemand die zo egocentrisch is. Heel veel om iemand geven die zelf niet in staat leek om iets om iemand te geven was een soort hel die ze niemand toewenste. En een stukje verder; in onze persoonlijke omgang kon ik niet tegen zijn onvriendelijkheid. Ik wilde hem niet kwetsen, maar ik wilde ook niet toezien hoe hij andere mensen kwetste. Het was pijnlijk en uitputtend. Later was zij behulpzaam bij de oprichting van OpenMind, een netwerk van hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg. Daar las zij toevallig in een handboek psychiatrie over de narcistische persoonlijkheidsstoornis en kwam tot de conclusie dat de beschrijving helemaal op Jobs sloeg. Ik besefte dat verwachten dat hij aardiger werd of minder egocentrisch, hetzelfde was als verwachten dat een blinde kon gaan zien.
Walter Isaacson schroomt niet om de successen van Jobs consequent vergezelt te laten gaan met de beschrijving van zijn schaduwkant. Eigenlijk was Jobs voortdurend in conflict met zijn omgeving. Hij werd niet voor niets ontslagen bij Apple omdat samenwerken met hem op dat moment niet mogelijk was. Hij begon daarna een nieuwe onderneming NeXT en nam op een discutabele manier een aantal deskundige werknemers van Apple mee. Wat hem weer een nieuw conflict met Apple opleverde. Daarnaast had hij een aantal getrouwe medewerkers die zich rond hem heen schaarde, wat meer het beeld van een sekte gaf dan van een bedrijf.
Tot slot misschien wel de belangrijkste eigenschap van Jobs. Hij was zo overtuigd van zijn eigen werkelijkheid en kon daar zo vol vuur over vertellen, dat hij met deze werkelijkheid veel mensen betoverde. Dit werd door zijn medewerkers genoemd; het reality distortion field. Zij werden als het ware gevangen in een energetisch veld, in een spinnenweg dat Jobs om hem heen spon. Het kostte vaak heel veel moeite om je daar dan weer uit te bevrijden, wat meestal gepaard ging met een emotioneel conflict.
Hoe komt het dat mensen zich zo snel laten betoveren door dit soort leiders?Is dit nu het voorbeeld van leiderschap dat wij nastreven in onze maatschappij? Vaak wordt gezegd dat leiders geen empathie moeten hebben, anders kunnen zij geen (pijnlijke, belangrijke) keuzes maken. Is dat zo? Is het mogelijk om tegelijkertijd een krachtig leider te zijn en integer te zijn? Is Jobs het voorbeeld van het oude beeld van leiderschap en moeten we juist niet zoeken naar een nieuw profiel van leiderschap, waarin integriteit wel een kwaliteit vertegenwoordigt?
Allemaal vragen die het lezen van de biografie over Steve Jobws bij mij oproept. Wie het leuk vindt, kan een antwoord schrijven onder dit artikel.
