Het ecologisch systeem bestaat uit het micro- meso- en macro niveau. Aan de hand van deze drie niveaus kan een situatie van diverse leefniveaus bekeken worden om een duidelijk beeld te krijgen wat er nu precies aan de hand is, zonder belangrijke informatie te kunnen vergeten. Niet alleen kan met het ecologisch systeem problemen geïnventariseerd worden, maar is er ook een mogelijkheid te zien waar de oorzaken van het probleem liggen, de mogelijke stressoren en de strenghts (krachten) van een persoon (Scholte, 2007). In plaats van het ‘probleem’ te analyseren wordt het ecologisch systeem in dit geval gebruikt om de doelgroep eens goed onder de loep te nemen.
H 1.2.1 Tienermoeder op micro-niveau
In deze paragraaf wordt het micro-niveau van de tienermoeders onderzocht. Het micro-niveau wordt ook wel persoonsniveau genoemd. Er wordt gekeken naar het functioneren van de doelgroep en het functioneren in relatie met anderen. Ook wordt er gekeken naar de lichamelijke, psychologische, sociale en materiële aard van de doelgroep (Scholte, 2007).
Veel tienermoeders hebben gezamenlijke kenmerken. Zo komen ze meestal uit een kwetsbaar gezin en was haar eigen moeder jong zwanger. Vaak hebben de jonge meiden weinig zelfvertrouwen en een laag zelfbeeld. Ze hebben ervaring(en) gehad met seksueel misbruik en/of een gewelddadige jeugd achter de rug. De meeste jongeren hebben onrealistische verwachtingen van de toekomst. Ook komen de tienermoeders voornamelijk uit een familie of gezin waar armoede heerst. De tienermoeders tot 18 jaar zijn nog leerplichtig, maar hierna kunnen ze er voor kiezen geen vervolgopleiding te doen maar fulltime te gaan werken. Sommige tienermoeders gaan fulltime werken en plaatsten zij hun baby bij de opvang of indien er nog contact met de familie is willen zij ook nog wel op de baby passen. Vaak verlaten de vaders de jonge moeder als zij horen van de zwangerschap. http://www.infoportaaltienermoeders.nl/default.aspx?pid=P5279&m=M36
In de volgende paragraven worden de belangrijkste kenmerken en ontwikkelingen beschreven die betrekking hebben tot het micro-niveau van de tienermoeder.
H 1.2.2 De adolescentie
De tienermoeders (tot 19 jaar) zitten in een lastige fase van hun leven. Pas na deze periode, rond de 22e wordt men pas als volwassene beschouwd. In de adolescentieperiode verandert het lichaam van de tiener, de manier van denken wordt anders en zijn ze op zoek hun eigen identiteit. De snelheid waarin een tiener zich hier doorheen worstelt is verschillend en hangt ook van de cultuur af. Tot de 16e heeft de tiener ook nog te maken met de puberteit. Hier liggen de tieners voornamelijk in de knoop met zichzelf en kunnen zich afzetten tegen hun ouders. (pol craenest, psychologie van de levensloop)
Tijdens de puberteit wordt ook het zelfbeeld ontwikkelt en die is aanzienlijk laag bij de tienermoeders. Dat kan komen doordat zij de voorafgaande ontwikkelingsfases niet goed hebben doorlopen. Per leeftijdsfase heeft ieder individu een aantal stadia te doorlopen. Indien deze niet goed doorlopen worden, kunnen dit diverse problemen met zich meebrengen en er mogelijk voor zorgen dat dit ook een probleem zal veroorzaken om de nog tegemoetkomende stadia te doorlopen.
Doorlopen ontwikkelingsstadia (volgens Ericson, craeynest)
Vertrouwen versus wantrouwen. Deze stadia is van belang goed te doorlopen om mensen te vertrouwen en jezelf te kunnen hechten. Indien de reacties van de opvoeders niet positief zijn dan zal de baby zich wellicht onveilig voelen. De volgende stadium dat de tieners al doorlopen hebben is de autonomie versus schaamte en twijfel. In deze stadium is het de bedoeling dat het kind zich aanpast aan de omgeving. Als dit niet goed gaat kan dit schadelijk zijn voor het kind en zal het zich snel schamen en twijfelen. Initiatief versus schuld is de volgende stadium, waarbij ze initiatieven zullen nemen. Indien dit niet vaak ten harte wordt genomen en het kind er vaak voor gestraft zal worden zal het kind zich snel schuldig voelen. Tot dit stadium kan er bij een enkele tienermoeder al wat mis zijn gegaan, maar dit hoeft niet perse. Het volgende stadium is mogelijk niet goed doorlopen door de (toekomstige) moeders en dat is vlijt versus minderwaardigheid. Veel tienermoeders hebben een laag zelfbeeld en dat zou in dit geval zo kunnen zijn, omdat een kenmerk van de tienermoeders is dat ze een heftige verleden achter de rug hebben. Dit is de periode geweest waarbij ze naar school gingen en ontdekten over welke vermogens zij beschikten. De inspanningen kunnen tot succes leiden, wat weer meer motivatie geeft. Mislukkingen leiden tot een minderwaardigheidsgevoel. Op dit moment zitten de tienermoeders in de identiteit versus identiteitsverwarring. Op zoek gaan naar jezelf is moeilijk en heftig. Zeker als je dan ook nog in de puberteit zit en in verwachting bent van een kind of zelfs al moeder bent. Zeker op het moment dat je er alleen voor staat. De tienermoeders moeten er in dit stadium voor zorgen dat ze er achter komen wie ze zijn, of wie ze willen zijn. Lukt dit niet goed, dan is het voor in de toekomst moeilijk om duurzame relaties aan te gaan.
H 1.2.3 Psychisch welbevinden
Een tienermoeder is eigenlijk zelf nog een kind, waarvan verwacht wordt dat zij zich zal gaan gedragen als een volwassenen omdat zij een kind ter wereld brengt of heeft gebracht. Er is een grote kans op depressie na een zwangerschap door stress of bij gebrek aan steun en geldt, dat kan leiden tot gezondheidsproblemen de moeder, maar ook haar kind. Ook hebben veel tienermoeders gebrek aan zelfvertrouwen, aandacht, liefde en weerbaarheid dat de depressie alleen maar kan versterken (Menger & Jhinkoe-Rai, 1997). Voor vele moeders is het hebben van een kind een motivatie om iets te bereiken en het gevoel te hebben dat ze iets voor hen zelf alleen hebben. Het is van belang dat een jonge moeder een positief zelfbeeld krijgt, goede opvoedingsvaardigheden ontwikkeld en dat ze grenzen kan stellen. Ook is het communiceren met het kind van belang om ook hem of haar juist de ontwikkelingsstadia te begeleiden (fiom). Het is van belang dat de moeder het kind genoeg aandacht geeft, zijn gevoelens bevestigd, houvast en veiligheid biedt, beschermt tegen gevaar en sociale vaardigheden aanleert en voor zichzelf leert opkomen (Valstar, 2008). Moeders die het kind eigenlijk niet wilde, maar het toch hebben gehouden slagen er minder goed in om de emotionele basisbehoeften van het kind te vervullen (Menger & Jhinkoe-Rai, 1997)
H 1.2.4 Lichamelijke ontwikkeling
Het is van belang dat de tienermoeder, zeker tijdens de zwangerschap, haar verantwoordelijkheid neemt voor haar gezondheid. Goede lichamelijke hygiëne, goede beweging en gezond eten is van belang. Ze moet tenslotte ook haar kindje in haar buik voeden (fiom). Tijdens de zwangerschap is het van belang dat de moeder niet rookt, alcohol drinkt of drugs gebruikt. Dit is namelijk niet bevorderlijk voor beiden en kan zelfs zeer gevaarlijk zijn voor de baby. Omdat het lichaam van de tienermoeder nog steeds niet volgroeit is, is het van belang dat ze op de voorstaande punten goed let. Over het algemeen hoeft het geen probleem te vormen dat de moeder op zo’n jonge leeftijd in verwachting is, maar geeft wel een verhoogde kans op vroeggeboorte, perinatale sterfte en lichtgewicht. Van enk, 2000 http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/8727AB4E-3B10-4CEB-8D6B-083A22CCD4EF/0/2004k1b15p013art.pdf
H 1.2.5 Cognitieve ontwikkeling
De tienermoeder zal een nieuwe levensstijl moeten aannemen. Ze zal moeten gaan denken en handelen als een moeder, zoals van haar verwacht wordt. Ze zal zelf een hoop dingen moeten gaan regelen en plannen, zoals de opvang terwijl ze naar school moet (indien ze nog leerplichtig is), hoe ze rond moet komen en hoe ze haar sociale leven op orde kan houden. Diverse factoren waarbij ze rekening moet houden wat andere leeftijdsgenoten van haar mogelijk niet hoeven te doen. Langzamerhand zal zij zich gaan opstellen als een volwassene om een goede moeder te worden en alles te regelen wat er geregeld moet worden. Indien dit haar niet alleen lukt, zal zij hierbij ondersteuning kunnen krijgen van diverse instellingen. Ook zal haar school haar kunnen helpen met het plannen van haar schoolwerk en haar adviezen en mogelijkheden kunnen aanbieden.
H 1.2.6 Sociale ontwikkeling
Ook op sociaal gebied zal het voor de tiener lastig worden/zijn. De tienermoeder zit zelf nog in haar puberteitsfase waarbij het belangrijk voor haar is wat andere mensen van haar denken en zij zich afzet tegen haar ouders. Vrienden zijn belangrijk, maar echter moeilijk te onderhouden met een baby op de arm. De tiener zal meer aan huis gebonden zijn en toch indien mogelijk hulp accepteren van familie. Naarmate de tiener zich meer als een volwassene opstelt zal het contact (indien dit niet het geval is) met de ouders verbeteren. Het is van belang dat de tiener met vrienden blijft omgaan, zodat dit sociale isolatie zal voorkomen. Het zal lastig zijn om contacten te onderhouden omdat de tienermoeder nu op een ander niveau zit en andere dagelijkse bezigheden heeft als de rest van de tieners. (craeynest) Ook zal zij mogelijk meer met volwassenen in contact komen zoals bijvoorbeeld de hulpverlening, het consultatiebureau en andere ouders.
Veel tienermoeders hebben te kampen met langdurige relaties aan te gaan en hebben soms voor de bevalling al hun relatie verbroken met haar huidige partner. Dit legt dubbel zoveel druk op de schouder van de (toekomstige) moeder. http://igitur-archive.library.uu.nl/student-theses/2010-0722-200255/Masterthesis%20Peters%2c%20PJT-3325466%20en%20Fliers%2c%20T-3304310.pdf
H1.2.7 Tienermoeder op meso-niveau
Bij het meso-niveau wordt er gekeken naar de omgeving van de doelgroep. De buurt waarin zij wonen, de woning zelf. En hoe zit het met werk of een opleiding, krijgen zij hulpverlening of hebben zij veel problemen met organisaties? (Scholte, 2007)
Over het algemeen is de doelgroep (tienermoeders tot 19 jaar) nog leerplichtig en moet dus naar school. Na hun 18e is het mogelijk om fulltime te gaan werken of een vervolgopleiding te volgen. In principe is die mogelijkheid daar en wordt er door hogescholen veel rekening met tienermoeders gehouden. Zo kunnen zij bijvoorbeeld gezamenlijk een stappenplan op zetten om succesvol te slagen (JIP). Wanneer een tienermoeder in verwachting is, zal zij een hoop moeten regelen met diverse instanties en zal zij voor haar gezondheid een hoop afspraken na moeten komen.
Op een rijtje wat de tienermoeder mogelijk tijdens de zwangerschap moet regelen of uitzoeken:
– Financiën
Moet de moeder op zoek naar een baantje, heeft zij recht op een uitkering, op welke toeslagen heeft zij recht etc. (hierover meer in H2.1.2).
– Huisvesting
Kan de tiener bij haar ouders blijven wonen als ze daar nog woont, of moet zij op zoek gaan naar een huisje en hoe doe je dat? (hierover meer in H2.1.3).
– Onderwijs
Hoe kan de tienermoeder school en de baby combineren en kan ze hierbij hulp krijgen. Welke mogelijkheden zijn er nog meer voor een tienermoeder? En waar kan haar kind terecht als ze op school zit? (hierover meer in H2.1.4).
– Opvoeding
Weet de tiener hoe zij een kind moet opvoeden of heeft ze hierbij hulp nodig en is dat überhaupt wel mogelijk? Is ze verplicht hulp te krijgen op het moment dat ze tienermoeder is en hoe kan ze aan hulp komen? (hierover meer in H2.1.5).
– Organisaties en instellingen
Waar moet de tienermoeder heen als ze in verwachting is, hoe regelt ze de kraamverzorgster, kan ze hulp krijgen bij alles dat ze moet regelen en waar kan ze dan terecht? (hierover meer in H4.1.2).
– Rechten en plichten (hierover meer in H 4.2.1 Rechten en H4.2.3 Plichten)
– Overige obstakels
Waar moet de tienermoeder nog meer op voorbereidt zijn tijdens de zwangerschap en wat moet ze nog meer regelen? (hierover meer in H2.1.6)
In Den Haag woont er in vergelijking met de rest van Nederland een hoog percentage aan tienermoeders (CBS + Afb. in bijlage) (hierover meer in H3.1)
H 1.2.8 Tienermoeders op macro-niveau
Bij het macro-niveau wordt er gekeken naar maatschappelijke factoren dat de doelgroep mogelijk kan beïnvloeden. Het macro-niveau is een lastig leefgebied. Het is namelijk zo dat dit leefgebied enkel invloed kan uitoefenen op de doelgroep en de doelgroep niet op de maatschappij. Hoe staat de maatschappij tegenover de doelgroep tienermoeders en wat is nog meer van toepassing dat belemmerend kan zijn voor deze tieners? Uiteraard wordt er ook onderzocht of er positieve invloed is op de tienermoeders vanuit de maatschappij (Scholte, 2007).
In Nederland ligt de hoeveelheid tienermoeders samen met Zweden aanzienlijk mee in vergelijking met de rest van Europa en de rest van de wereld. Dit komt voornamelijk omdat wij een open seksueel klimaat hebben waar plek is voor goede seksuele voorlichting in het onderwijs en waar ouders met hun kinderen kunnen spreken over dit onderwerp. Het is bijzonder laagdrempelig om aan voorbehoedsmiddelen te komen en indien er een ongewenste zwangerschap is, is het mogelijk om (anoniem en gratis indien Nederlandse identiteit) abortus te laten plegen. Ongewenste zwangerschappen komen daarom ook aanzienlijk weinig voor in Nederland. http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/F6BFAF9E-7A53-4312-A226-09CE0F109B42/0/2005k4b15pub.pdf
Naar aanleiding van het onderzoek onder de bevolking door Motivaction in opdracht van Fiom, lijkt er toch nog een taboe over de tienermoeders te hangen. Nederland heeft te maken met een multiculturele samenleving en daar is in het onderzoek ook rekening mee gehouden. Er worden evenveel Nederlanders ondervraagt als Nieuwe Nederlanders (Turken, Marokkanen, Surinamers, Antillianen/Arubanen en Afrikanen). Uit onderzoek blijkt dat tweederde van de Nederlandse bevolking negatief staat tegenover alleenstaande tienermoeders. Samenwonende en gehuwde tienerouders worden echter meer geaccepteerd. De helft van de ondervraagden denkt dat de tieners op die leeftijd geen kind kunnen opvoeden, maar vind wel dat als de mogelijkheid zich voordoet ze hier zelf de verantwoording voor moeten dragen. De andere helft van de ondervraagden vind dat de tienermoeders onder toezicht moeten te komen staan door opvoedingsdeskundigen. Al met al kan ik hier uit concluderen dat de Nederlandse bevolking niet al te veel vertrouwen heeft in de tienermoeders, tenzij zij gehuwd of samenwonende zijn. (fiom)
De gemiddelde leeftijd in Nederland om een kind te krijgen is in Nederland 29 jaar. Zij willen veelal eerst rustig settelen en carrière maken voordat zij aan een kind beginnen. Bij de Nieuwe Nederlanders ligt deze leeftijdsgrens weer anders (hierover meer in H 3.1) (CBS).
Er zijn ondanks de redelijke negatieve houding van de bevolking wel voldoende hulpverleningsinstellingen, instanties en voldoende mogelijkheden om hulpverlening te bieden aan de tienermoeders.
Onder het macro-niveau vallen verder ook nog factoren als toenemende werkloosheid, discriminatie en armoede (Scholte). Dit betreft de doelgroep niet. Gelukkig zijn er voldoende mogelijkheden om niet in armoede te hoeven leven en heeft de doelgroep geen betrekking tot de werkloosheid en ondervinden zij geen last van discriminatie.
