Bijgeloof is sinds mensenheugenis in onze samenleving ingeburgerd, veelal zonder dat we het zelf beseffen. Want waarom kloppen we op hout na een gewaagde uitspraak, of zijn we verrukt bij het vinden van een klavertje 4?
In dit artikel wordt de oorsprong van de belangrijkste bijgelovige symbolen uitgelegd.
Klavertje 4: De volkswijsheid is duidelijk: wie een klavertje vier vindt, zal meer voorspoed kennen dan hem lief is. men heeft nooit precies kunnen achterhalen vanwaar deze legende precies komt, maar in elk geval is ze zeer oud en bekend van Europa tot Amerika.Het klavertje drie (‘shamrock’), is hét symbool van Ierland geworden, toen Saint Patrick, de heilige van Ierland die het land bekeerde, bij zijn aankomst in Ierland een klavertje drie plukte om aan de hand daarvan de Heilige Drievuldigheid uit te leggen.De drie blaadjes van het klaverplantje staan sindsdien ook voor liefde, scherpzinnigheid en heldendom. Het vierde blaadje van het zeldzame klavertje vier voegt daar geluk aan toe.Het vierbladig motief zou ook een wereldsymbool zijn, waarbij de samenkomende cirkels in de blaadjes de vier windstreken en hun beschermgeesten voorstellen.
Andere legendes over het klavertje vier:
De Britten geloven dat wanneer een jonge vrouw een klavertje vier vindt, zij op diezelfde dag haar toekomstige geliefde zal ontmoeten. Mannelijke vinders in Brittannië moesten naar de oorlog trekken. Eva bracht een klavertje vier n aar de wereld toen zij uit het paradijs verbannen werd. Meisjes die een klavertje vier onder hun hoofdkussen legden, zouden dromen van hun toekomstige man. Tijdens een huwelijk gooide men in de 17de eeuw klavertjes vier naar de bruid om haar tegen onheil te beschermen. Mensen die een klavertje vier in hun schoen droegen, zouden nooit worden bedrogen. Wie een klavertje doorgeeft, verdubbelt zijn of haar geluk! Een klavertjevier kopen bij bedrijven die hier geld willen uithalen, brengt niet veel op. Het plantje brengt slechts geluk als het zelf gevonden wordt….
Vallende ster: in veel legendes worden sterren beschouwd als overledenen die toegang tot de hemel verkregen hadden. In de negatieve betekenis staan vallende sterren als voorbodes die het einde van de wereld aankondigden. In het oude China stond een vallende ster symbool voor de dood van een belangrijke persoon, maar ze kon evengoed wijzen op de geboorte van een kind, wiens ziel uit de hemel op aarde viel. Meer dan de helft van de wereldbevolking doet nu nog altijd een wens bij het zien van een vallende ster!
Hoefijzer: bij bijna alle volkeren is het hoefijzer een algemeen aanvaard ‘wapen’ tegen tal van onheilspellende voorvallen, zoals ziekte, brand, natuurrampen, … Dit was al zo bij de oude Grieken en Romeinen. Deze geluksbrenger dankt zijn gebruik aan zijn vorm: als je een hoefijzer draait, zie je er een halve maan in, dat symbool stond voor geluk. Het paard zit er ook voor iets tussen: dat was bij sommige volkeren een heilig dier en men geloofde dat deze goddelijke kracht overging op het hoefijzer.Ook in de Bijbel vinden we een legende over het hoefijzer: ‘Toen Jezus met zijn apostelen aan het wandelen was, zag hij plots een hoefijzer liggen. Hij vroeg Petrus om het op te rapen, maar deze weigerde, zodat Jezus het zelf deed. Aangekomen in de stad verkocht hij het hoefijzer en schafte er zich een handvol kersen voor aan. Zodra ze de stad uitwaren, gingen ze rusten in een veld. Het was erg warm en Petrus snakte naar iets verfrissends. Daarom liet Jezus tot vijf maal toe een kers vallen, en iedere keer bukte Petrus zich om deze op te rapen. Jezus zei; Petrus, hoe dikwijls hebt gij u nu moeten bukken om de kersen op te rapen, terwijl gij u niet één keer wou bukken om het hoefijzer op te rapen? Leer voortaan de waarde van het kleine te beseffen.’Een hoefijzer vinden leverde tienmaal meer geluk op dan er eentje te kopen.Het geluk van een hoefijzer wordt verdubbeld als men het boven de deur spijkert. Soms werd het zelfs in de wieg van een pasgeborene gelegd. Heksen en tover feeën hadden immers een hekel aan ijzer, en konden zo geweerd worden. Hoefijzers boven een staldeur zorgen ervoor dat de dieren geen nachtmerries krijgen.Bij dit alles moet men er wel rekening mee houden dat men de opening van het hoefijzer naar boven hangt, anders loopt het geluk er uit.
Onder een ladder lopen: ladders werden vroeger in verband gebracht met de galg. Deze waren immers zo hoog dat men een ladder nodig had om er een touw aan te bevestigen. Meer nog, wanneer het lichaam van de gehangene rottingsverschijnselen begon te vertonen, moest men een ladder gebruiken om het eraf te halen. In bepaalde streken, zoals in Nederland, nam men bij gebrek aan een galg zijn toevlucht tot een ladder die men tegen een boom plaatste. Daaruit ontwikkelde zich de overtuiging dat wie onder een ladder doorliep, door de dood getroffen kon worden.Er waren echter nog gevolgen van onder een ladder te lopen: zo zouden vrouwen die dit toch deden, nooit binnen het jaar getrouwd raken. Om veilig onder een ladder te lopen, moest men eerst een wens doen. Volgens het volksgeloof was de kans zelfs groot dat deze in vervulling ging, maar daarvoor moest men wel eerst een kruisteken maken, en dit herhalen tot men een hond tegenkwam. Sommige dakwerkers beklimmen nooit een ladder met oneven treden en van een ladder vallen betekent dat je veel geld zal verliezen. Iets tussen de sporten van een ladder grijpen is uit de boze, men moet eerst de ladder verplaatsen of optillen, dan pas het voorwerp dat ertussen ligt pakken!
Zwarte kat: Hebreeërs dachten dat men via de as van een zwarte kat demonen kon zien. Duivels en heksen namen de gedaante van een zwarte kat aan om zich te vermommen. De zwarte kat werd ook beschouwd als een geest die een heks begeleidde bij haar betoveringen en bezweringen, vandaar dat dit het geliefde huisdier was van heksen. Als een heks stierf, gaf ze vaak haar macht en kennis over aan de kat.
Het getal 13: Jezus zat met zijn 12 apostelen aan het laatste avondmaal. De dertiende, Judas, verried Jezus en hing zichzelf daarna op. Hieruit komt voort dat je nooit met 13 aan tafel mag zitten: binnen het jaar zou één van deze mensen sterven. Jezus zou trouwens gekruisigd zijn op een vrijdag de dertiende. Deze symboliek wordt ook vertegenwoordigd in de Noorse mythologie: 12 goden zaten samen te tafelen toen een dertiende god het diner kwam verstoren.Het cijfer dertien betekent voor sommigen ook een geluksgetal. Over deze getallensymboliek zijn vele boeken geschreven.
Op hout kloppen: hout zou de eigenschap hebben om boze geesten op te nemen en ze rechtstreeks de grond in te sturen. Het gebaar ‘hout afkloppen’ vindt zijn oorsprong in het christendom. Men raakte een houten kruis aan als herinnering aan Jezus’ oproep tot nederigheid. Een andere oorsprong komt van bij de druïden, die rituelen deden rond heilige bomen. Een boom aanraken betekende verering voor de goden die de natuur ieder jaar opnieuw terug in bloei brachten.
Konijnenpoot: deze geluksbrenger komt voort uit het geloof in de geneeskracht van een botje in de hazenpoot. Deze werd gebruikt als middel tegen spierziekten en kramp. In de middeleeuwen geloofde men dat dit botje kwade geesten kon afweren.
Gebroken glas: dit bijgeloof is zo ingeburgerd (‘scherven brengen geluk’) dat men in sommige culturen expres servies aan diggelen gooit. Het geluid van brekend glas zou de boze geesten wegjagen. Potten, glazen en schalen die in de offerande werden gebruikt, mochten geen twee keer gebruikt worden. Men gooide deze aan stukken om zeker te zijn dat men ze niet meer per ongeluk kon gebruiken. De scherven maakten deel uit van de offergave. Hieruit komt ook voort dat men een fles champagne tegen de boeg van een schip kapot slaat, alvorens het schip te water te laten.
Gebroken spiegel: hoewel scherven geluk brengen, geldt dit niet voor gebroken spiegels. De spiegel is nog steeds één van de voorwerpen die de mens angst inboezemt. Dit hebben we te danken aan ons spiegelbeeld, waarin we onszelf zien zoals we zijn en met onszelf geconfronteerd worden. Neem nu Narcissus: hij was zo verliefd op zijn eigen spiegelbeeld dat hij zich zo ver voorover boog om in het water naar zichzelf te kunnen kijken en verdronk. Aan deze legende danken we trouwens het woord ‘narcisme’, wat eigenliefde betekent. Men geloofde dat een gebroken spiegelbeeld de ziel van de mens brak en zeven lange jaren nodig had om volledig te herstellen. Daarom mag je ook nooit in een gebarsten spiegel kijken. Spiegels in het huis van een overledene zou je best afdekken, zodat de overleden ziel geen andere zielen kan meetrekken. En wanneer er geesten in je kamer zijn, kun je deze zien om middernacht in een spiegel… In sommige landen verbiedt men kinderen om in een spiegel te kijken: ze zouden ervan gaan stotteren en scheel gaan kijken. Een spiegel is ook een slecht geschenk: je zou ermee de liefde in gevaar brengen. Wat als je nu toch een spiegel breekt? Geen paniek; de scherven begraven of met een rivier richting zuiden laten meestromen zou de ellende met zich meenemen.
