desire, deserve, delight, sparkling water, still life, sparkling life, still water, desire, deserve, delight
Dit mantra vormt de kern van ´Secrets of the waters (for Mnemosyne)’ van Ana Maria Tavares (1958). Het werk van de Braziliaanse kunstenares bestaat uit een serie van vijf stenen geplaatst in de parken Sonsbeek en Zijpendaal, een plattegrond en een vaandel bestaande uit honderden geluksbandjes.
Tijdens haar onderzoek op de Veluwe stuitte Tavares op 81 sprengen en beken. Deze wateren bleken met elkaar verbonden door vijf zogenaamde ‘sprengkoppen’, een soort ondergrondse waterknooppunten. Tavares raakte geïnspireerd door de levenskracht die het water symboliseerde. Daarom markeerde zij deze sprengkoppen met grote ronde spiegels, omringd met een stenen rand waarin het mantra staat gegraveerd.
Geluksbandjes
Ditzelfde mantra is terug te vinden in de geluksbandjes. Deze worden om de pols gedragen en vastgemaakt door middel van drie knopen. Deze knopen staan voor drie wensen van de drager. Na verloop van tijd verslijt de stof van het bandje waardoor het bandje afvalt. Op dat moment gaan de drie wensen van de drager in vervulling.
Senhor do Bonfim
De gedachte achter de bandjes en de symboliek van het water vinden elkaar in een Afro-Braziliaans ritueel: ‘het Schoonmaken van de Bonfimkerk’ . Ieder jaar wassen de oude zwarte vrouwen van Candomblé, Bahia, Brazilië de trappen van de Bonfimkerk in Salvador. Dit wassen staat voor zuivering en symboliseert nieuw leven, herstel en dankbetuiging. De Baiana’s lopen in een processie met duizenden stadsbewoners naar de kerk . Eenmaal aangekomen wassen zij de trappen van de kerk met geparfumeerd water waarin bloemen drijven.
De kerk is vernoemd naar Senor do Bonfim. Volgens de traditie is vervuld hij de wensen van hen die in hem geloven.
Naast de het water heeft dus ook het vaandel van wenslinten haar wortels in de traditie rond de Bonfimkerk liggen. Het vaandel doet met haar ronde vorm en blauwe tinten aan en golf denken. Een golf bestaande uit honderden wenslinten. Deze vaandel werd tijdens de Sonsbeek processie op 8 juni 2008 door de stad Arnhem gedragen. Hiermee werd enerzijds de kracht van het water bejubeld en anderzijds teruggegaan naar de wenslinten van Senor do Bonfim.
Symboliek
Symboliek speelt een belangrijke rol in het werk van Tavares. Het werk lijkt een hommage te brengen van kracht, elegantie, eeuwigheid, hoop en puurheid, aan het water. Het lijkt alsof zij wil zeggen: ,, Het water geeft ons dagelijks levenskracht, zonder zijn we nergens. Laten we ons dat realiseren en daar dankbaar voor zijn.”
Hysterische eenvoud
De puurheid in deze boodschap spreekt mij aan en de kunst is mooi en toegankelijk. Toch is er iets dat onderhuids kriebelt. De combinatie van kunst en religie heeft door de eeuwen heen altijd een haat-liefdeverhouding gehad. Die spanning is mijn inziens ook hier voelbar. Het syncretische karakter van het hedendaagse Bonfim-ritueel en de daaruit voortkomende wenslintjes en kunstwerken hebben een mooi, doch ietwat doorgeslagen boodschap.
Waar de natuurlijke schoonheid draait om eenvoud en puurheid, lijkt de kunst deze principes te lasteren. Het is mooi, en straalt op zekere wijze ook rust uit, maar het massale karakter van de processie doet die kracht teniet. De hysterie en rust bijten elkaar.
De sprengkoppen, daarentegen, vormen een rustieke aanvulling op de natuur. Een hommage zoals hommages bedoelt zijn. De omlijste spiegels bieden de voorbijganger een moment van reflectie.
De kunst van Tavares spreekt en is laagdrempelig zonder haar artistieke verhevenheid te verliezen. Een prestatie die op zichzelf al lovenswaardig is te noemen. Het feit dat de kunst door velen gezien en beleefd wordt, vormt dan ook tegelijkertijd de grootste kracht én de grootste valkuil. Een uitdagend spanningsveld waarin Tavares zich dapper staande weet te houden.
De boodschap blijft nog lang in het hoofd zweven, het mantra fascineert. Daarmee wordt dan ook de functie van mnemoniek voldaan: een geheugensteuntje om even bewust te zijn van… even te reflecteren op…
