In dit artikel ga ik vertellen over ‘Het atelier van de kunstenaar’, een schilderij van Gustave Courbet. Ik plaats het in historisch kader en ga in op de details van het werk.
Het Atelier van de kunstenaar is een van de bekendste stukken van Gustave Courbet. Het is geschilderd in 1854/1855. Het is olieverf op doek. Het schilderij is 359 bij 598 cm. Het schilderij hangt in het Musée d’Orsay in Parijs. Omdat Courbet zich wilde afzetten tegen de gangbare kunstvormen had hij een eigen expositie opgericht, naast het gebouw van de Wereldtentoonstelling. Ook dit stuk hing daar.Van het schilderij wordt gezegd dat het een van de meest raadselachtige stukken is van de 19e eeuw.
In 1854 schreef hij zelf aan de auteur Jules Champfleury: ‘Het doek bestaat uit twee helften. ikzelf zit in het midden te schilderen. Rechts bevinden zich de deelnemers, d.w.z. vrienden, medewerkers, liefhebbers van de wereld van de kunst. Aan de andere kant, links, is de andere wereld, het dagelijks leven, het volk, de ellende, rijkdom, armoede, de uitzuigers en de uitgezogenen, de mensen die met de dood leven.’
Hierdoor zie je het schilderij niet meer als een ‘gewone atelierscene’. Het schilderij staat symbool voor het kunstenaarbestaan van Courbet. Het geeft goed weer wat de sociale verhoudingen zijn in zijn omgeving. Bovendien is dit weer een heel duidelijk voorbeeld waarin Courbet zich afzet tegen het gangbare classicisme en de romantiek. Hij heeft een hele normale gebeurtenis geschilderd, realisme. Toch verwerkt hij ook weer iets van kritiek op de maatschappij in het schilderij. Ik ga nu dieper in op het schilderij. Er zijn drie verschillende delen te onderscheiden, daar ga ik nu op in.
Deel 1: het midden
In het midden zit Courbet en werkt aan een landschap. Direct achter de schilder staat een vrouwelijk model die haar naaktheid een beetje verhuld met de punt van een grote doek die op de grond ligt. Aan de andere kant staat naast hem een jongetje met zijn hond. Dit groepje is geeft weer dat Courbet de conservatieve kunstcritici uit die tijd wil provoceren. Niet de almachtige kenners zijn in het schilderij verdiept, maar een naakte vrouw en een klein kind. Dit is een soort belediging naar de kunstkenners uit die tijd toe. Daar komt nog bij dat het geen historiestuk is waaraan de kunstenaar werkt – het formaat is wel het geëigende daarvoor – maar een groot landschap. Hiermee maakt hij duidelijk dat hij het niet eens is met de kunst volgens de regeltjes van de Académie. Het uitbeelden van de natuur en het werkelijke leven verkiest hij boven de traditionele historieschilderkunst.
Deel 2: De rechterkant
De personen op de rechterhelft van het doek – met uitzondering het liefdespaar op de achtergrond – zijn met betrekkelijk grote zekerheid geïdentificeerd. Champfleury, de schrijver, is zittend afgebeeld, evenals Charles Baudelaire, die in een boek verdiept is. Met de aanwezigheid van al die mensen die hem na staan, breidt Courbet het schilderij uit tot een ‘vriendschapsstuk’.
Deel 3: De linkerkant
De figuren aan de linkerkant lijken anonieme vertegenwoordigers van het volk. De jager of stroper links vooraan is de hogere klasse. De vrouw die op de grond hurkt en een kindje in haar armen heeft, staat voor de ellende van het proletariaat. In het midden lijken handel en burgerdom tot een treffen te komen en met de priester en de jood zien we links twee grote religies vertegenwoordigd. Het werkbestaan op het platteland ze je terug bij de boer en twee jagers, het stedelijke werkleven bij de arbeider. Men is echter niet zeker of dit de werkelijke rolverdeling is van de figuren op het schilderij. Sommigen vinden dat de stroper sterk op Lodewijk Napoleon lijkt.
