In Wide Sargasso Sea vinden ontmoetingen plaats tussen mensen en culturen. Deze zijn elkaar tegelijk vertrouwd en vreemd. De titel Wide Sargasso Sea verwijst naar een gebied in de Atlantische Oceaan tussen Europa en het Caribische gebied. Een gevaarlijk gebied, waar schepen te kampen hadden met windstilte en verstrikt konden raken door wier. Vaak kwamen de mensen aan boord hierdoor om het leven in de brandende zon. Jean Rhys gebruikt dit als een beeld van het niemandsland tussen mensen en culturen, vol angsten, dromen en nachtmerries.
Wide Sargasso Sea
In Wide Sargasso Sea vinden ontmoetingen plaats tussen mensen en culturen. Deze zijn elkaar tegelijk vertrouwd en vreemd. De titel Wide Sargasso Sea verwijst naar een gebied in de Atlantische Oceaan tussen Europa en het Caribische gebied. Een gevaarlijk gebied, waar schepen te kampen hadden met windstilte en verstrikt konden raken door wier. Vaak kwamen de mensen aan boord hierdoor om het leven in de brandende zon. Jean Rhys gebruikt dit als een beeld van het niemandsland tussen mensen en culturen, vol angsten, dromen en nachtmerries.
Antoinette en Mr. Rochester doorkruisen als het ware steeds die Sargasso Zee wanneer zij elkaar ontmoeten in een wereld die hen beiden beangstigt. Omdat Jean Rhys zo specifiek een locatie kiest als titel van haar boek, neem ik ook locaties als uitgangspunt voor deze interpretatie.
Hoe worden exotische locaties in Wide Sargasso Sea gebruikt om het karakter van de hoofdpersonages neer te zetten? Wat zeggen die locaties over de hoofdpersonages?
Zoektocht naar haar identiteit
We leren Antoinette kennen als een klein, wit Creools meisje. Al op jonge leeftijd wordt ze geconfronteerd met verlies van veiligheid. Haar vader is dood, haar moeder trekt zich meer en meer terug, ze worden genegeerd en gehaat door de mensen uit hun omgeving. Haar zoektocht naar een eigen identiteit begint al vroeg.
De plaats die Antoinette beschrijft is vol betekenis. Opvallend is hoe zij sommige bloemen beschrijft. Eén lijkt op een slang. Een slang is iets om voorzichtig mee te zijn. Slangen zijn giftig, gevaarlijk, niet te vertrouwen. Een slang bracht zonde in het paradijs, waardoor die prachtige tuin verwilderde. Ditzelfde beeld beschrijft zij van hun eigen tuin. Staley zegt hier over:
‘Een andere bloem lijkt op een octopus met lange tentakels en een ‘twisted root’.’ Dit verwijst naar Antoinettes onzekerheid over wie ze is. Ze wordt omgeven door allerlei soorten mensen, maar met wie kan ze zich identificeren? Soms lijkt ze verstrikt te raken door alle verwarring hierover. Ook haar wortels zijn dubieus. Als dochter van een voormalige slaveneigenaar wordt ze zowel door de plaatselijke bevolking als door de Engelsen met argwaan bekeken. Dit zien we ook later terug, wanneer ze getrouwd is met Rochester en hij argwanend is naar Antoinette. Is haar bloed wel zuiver? Is zij wel helemaal normaal? Is ze niet besmet door dezelfde ziekte als haar moeder?
Wanneer Antoinettes moeder steeds meer haar eigen weg gaat, zorgt Antoinette er ook voor steeds weg te gaan.
Terwijl Antoinette van de mensen wegvlucht, gaat ze naar plaatsen waar geen weg is. Onbegaanbaar gebied. De natuur, hoe wild ook en hoezeer het haar ongemak bezorgt, is beter dan mensen. Toch is het voor Antoinette blijkbaar niet voldoende. In haar verbeelding gaat ze nog verder. Alsof ze ergens anders is, zelf iets anders is. Niet meer zichzelf. Antoinette vlucht vaak voor zichzelf. En vaak wordt de ruimte groter door de verbeelding. Jean Rhys maakt gebruik van dromen en nachtmerries en wijst ook al vaak vooruit naar dingen die gaan komen. Zo is het mogelijk dat de kleine Antoinette, die hier ervaart alsof ze niet langer zichzelf is, een visioen heeft van het moment dat ze werkelijk niet langer zichzelf is, wanneer ze vele jaren later door Rochester van haar identiteit wordt ontnomen.
Intern conflict
In deel twee maken we kennis met Rochester. Als geboren Engelsman komt hij als vreemde op Jamaica. Hij is met Antoinette getrouwd voordat hij goed en wel beseft waar hij beland is. Wanneer hij op huwelijksreis gaat, komt hij tot bezinning en begint hij om zich heen te kijken. Gewend als hij is aan de Engelse moraal van kuisheid, bezonnenheid en ingetogenheid, voelt hij zich overweldigd door kleuren, geuren en expressies. Een cultuurshock. Terwijl hij het omringende landschap in zich opneemt, krijgt hij een idee van de ‘wildheid’ van deze plaats. Niet alleen wild, maar bedreigend.
Hij ervaart alles als ‘te’. Hij voelt zich verkocht, terwijl het zijn bedoeling was te bezitten. Ook dit is een bedreiging. De manier waarop Rochester het landschap ervaart, zegt ook iets over zijn innerlijk. Zoals Staley zegt:
‘Wanneer ze een tijdje in Granbois zijn wordt Rochester ondergedompeld in geuren, kleuren en exotische ervaringen, die op hem overkomen als iets geheimzinnigs. Hij ervaart het exotische als sensueel en erotisch en wordt zich steeds meer bewust van iets mysterieus’, iets ongrijpbaars.’
Hij wil de essentie bezitten, maar komt niet verder dan de oppervlakte. Daardoor voelt hij zich niet thuis. De mensen die hier vandaan komen, zij kennen het geheim. Inclusief Antoinette.
Zo komt het ook dat hij Antoinette steeds meer met andere ogen gaat bekijken. Zij vertrouwt het personeel, hij niet. Zij weet alles van deze plaats, hij niet. Zij… ziet er zo anders uit. Zo vreemd. Zo droevig. Donkerder? Langzamerhand gaat de suggestie bepalen wat hij ziet in Antoinette. Daardoor komt er meer afstand tussen hen.
Wanneer Daniel Cosway begint met zijn brieven en allerlei suggestieve opmerkingen heeft, komen deze in vruchtbare bodem bij Rochester. Vermoedens lijken bevestigd te worden. De brief die Rochester krijgt is het eerste contact van buitenaf. Deze brief zorgt voor een keerpunt in de relatie tussen Antoinette en Rochester en ook voor een keerpunt in hun identiteitsontwikkeling.
Wanneer Rochester weer thuiskomt na het lezen van de brief, is hij getuige van een incident tussen Antoinette en Amélie. Na een siësta gaat hij het bos in, opnieuw in de war en zich bewust van al het vreemde in deze omgeving.
Terwijl Rochester als het ware het bos invlucht, voelt hij zich bekeken en achtervolgd. Hij voelt zich allesbehalve veilig. Juist op die plaats zoekt hij naar de waarheid, maar het is ook juist in het bos dat hij zich bewust wordt dat de waarheid voor hem verborgen is.
In het bos komt hij bij een ruïne. Het is alsof hij hier geconfronteerd wordt met de consequenties van zijn eigen gedrag: een geruïneerd huis in het bos, een duidelijk beeld van zijn Engelse landgoed dat verbrand en verlaten zal worden. Wanneer hij uiteindelijk besluit terug te gaan, raakt hij steeds verstrikt in kreupelhout en planten. Ook dit letterlijk verstrikt raken symboliseert zijn eigen gevoel van verstrikt te zijn in zijn situatie.
Alteriteit
Uiteindelijk zien we dat Antoinette toch het onderspit delft. Rochester als ‘kolonisator’ behandelt Antoinette steeds meer als ‘gekoloniseerde’. Dat begint al wanneer hij haar geld in bezit krijgt door met haar te trouwen. Wanneer hij haar Bertha gaat noemen, ontneemt hij haar een belangrijk deel van haar identiteit. Daarna ontneemt hij haar de plaats waar ze zich gelukkig heeft gevoeld, door te gaan verhuizen. Tenslotte ontneemt hij haar de vrijheid door haar als gevangene mee te nemen naar Engeland en op te sluiten in zijn huis.
Engeland is op de achtergrond altijd aanwezig geweest in Antoinettes leven. Haar beeld werd bepaald door boeken, plaatjes en verhalen van anderen. Ook Evelyn O’Callaghan refereert hieraan in haar lezing: ‘Zoals ze vroeger als kind in haar verbeelding door een deur in een andere wereld kwam, stapt ze ook in Engeland door deur een andere wereld binnen. Een wereld die haar niet eigen is. Eigenlijk hoort ze hier niet thuis.’
In Wide Sargasso Sea zien we duidelijk een tegenstelling tussen Engeland en Dominica, kolonisator en gekoloniseerde. Antoinette vervult hierin een rol die eigenlijk tussen deze twee in staat. Door inwoners van Dominica wordt ze gezien als kolonisator, door haar man wordt ze gekoloniseerd. Door Antoinettes ‘twisted roots’ heeft zij steeds weer een ondergeschikte positie. De enige keer dat ze de kans heeft te kiezen voor een onafhankelijk leven, laat ze deze kans voorbijgaan.
Rochester vertegenwoordigt het Victoriaanse Engeland. Hij heeft als kind geleerd zich volkomen te beheersen, hij is grootgebracht met een hoge Engelse moraal. Zijn beeld van Dominica als ongecultiveerd en onbeschaafd wordt steeds weer bevestigd door wat hij ziet, hoort, ruikt en proeft.
Hij laat zich sterk leiden door vooroordelen: slaveneigenaren zijn slecht, seksuele uitspattingen zijn meer regelmaat dan uitzondering, zelfbeheersing kennen ze hier niet en zijn vrouw is vast besmet met een enge ziekte omdat ze uit een dubieuze familie stamt.
In de beschrijving van locaties zien we hoe deze tegenstellingen een rol spelen in de beleving van Antoinette en Rochester. Zoals de titel Wide Sargasso Sea al verwijst naar het gevaar van verstrikt raken in het wier, zo zien we hoe Antoinette en Rochester verstrikt raken in hun omgeving (letterlijk in het bos) en in hun relatie.
