Cindy Sherman (1954) is een van de bekendste vrouwelijke fotografen van onze tijd. In al haar foto’s is zij naast de fotograaf, ook het model. Zij laat ons vele clichés zien over vrouwen, maar spreekt ons daarmee ook aan op onze authenticiteit. Hoe authentiek ben jij?
Er is niemand, behalve ik. Zo luidt de (onder)titel van de documentaire over Cindy Sherman, die in eerste instantie een lichtelijk vaag beeld van de kunstenares geeft. Ze komt schuchter en enigszins verward over, maar al snel komt er meer lijn in haar verhaal en blijkt toch dat ze structureel werkt en een plan heeft.
Ze gebruikt naar eigen zeggen de camera om te liegen. Om een waarheid te creëren die zou kunnen zijn of om een beeld weer te geven dat misschien wel nooit te zien zal zijn. Dit is eigenlijk ontstaan uit het feit dat ze niet meer normaal over straat durfde toen ze naar New York verhuisde. Ze ging zich een straatpersoonlijkheid aanmeten om de wereld daar aan te kunnen. Later zette dat zich om in de gewoonte om zich af te sluiten en in andere persoonlijkheden te veranderen. Op het moment dat ze haar spiegelbeeld niet meer herkent, weet ze dat het goed is.
Onder invloed van de media ontstaat haar eerste serie ‘Stills’, zwart-witte shots, die zo uit een verhaal lijken te komen. Het onderwerp is altijd een stereotype vrouw en zijzelf is altijd het model. Zo verandert ze in de huisvrouw, de filmster de minnares en nog vele andere types. De bijna expressieloze gezichten laten in het midden wat er gaat gebeuren of welke kant het verhaal opgaat. Zo wil ze commentaar geven op sociale vrouwenrollen in de maatschappij. Ondanks dat haar werk feministisch overkomt is dit niet wat eraan ten grondslag ligt. Ze wil voornamelijk haar frustratie uiten over de rolmodellen die vrouwen toegemeten krijgen en de verwachtingen die daarbij spelen aan de kaak stellen.
Griezelfilms zijn haar favoriete genre en vormen ook de grondslag voor haar latere werk. De angst voelen terwijl ze weet dat ze veilig is geeft haar de kans om met de wereld en de dood om te leren gaan. Toch wil ze subtieler met angst en het shockeren van mensen omgaan in haar werk als dat er in horrorfilms gebeurt. Zo onstaat haar tweede grote serie foto’s die ook wel bekend staat als de “disaster” of “disgust pictures”, waarbij veelal dingen te zien zijn die lijken op braaksel, bloed, ingewanden en uitwerpselen.
Tussen 1988 en 1990 ontstaat nog een serie ” History portraits” waar in de film niet zo heel veel over gezegd wordt. Hierin grijpt ze terug naar haar eerste serie stills door zichzelf weer als onderwerp te nemen. Het verschil met de eerste serie is dat deze in kleur verschijnen en i.p.v. “types” kiest ze er nu voor om bekende personages (zowel mannelijke als vrouwelijk) uit de kunstgeschiedenis te herportretteren (bijv. de Mona Lisa).
Als er in 1990 een censuur op naaktheid dreigt te komen gaat ze nog een stap verder als bij de disaster pictures en creëert ze met poppen vrij schokkende sexuele beelden, die de spot drijven met deze censuur. Dit zijn de zogenaamde “sex-portraits”.
Hierna zijn de “horror pictures” aan de beurt. Door het toepassen van plastic lichaamsdelen, poppen en maskers ontstaat een heel vervreemdende wereld. Haar horror pictures dragen allen een grote psychologische lading in zich. Shermans voorliefde voor moord en horrorfilms komt hier nog duidelijker naar voren als in de disgust pictures. De manier van belichten en de keuze voor kleurenfoto’s verergeren de gruwel en het drama van de shots. De link naar Hitchcock is vlug gelegd. Sherman vermoord haar eigen nachtmerries.
De regisseur verbeeldt in korte stukjes tussen het interview wat er in zich misschien wel in haar hoofd afspeeld. Je ziet beelden die haar geïnspireerd kunnen hebben of fragmenten van films en je hoort muziek of voorgedragen teksten. Hierdoor creëert hij een soort sympathie voor haar. Hij probeert de film echt helemaal over haar te laten gaan en begrip voor haar manier van werken te kweken door het ontstaan van haar werk te illustreren. De film is chronologisch opgebouwd en volgt de verschillende periodes van haar werk, geïllustreerd met shots van haar foto’s, waardoor je een goed totaalbeeld en overzicht van haar ontwikkeling en haar werk krijgt.
Periodisering
Cindy Sherman kan geplaatst worden in het postmodernisme. Het postmodernisme kenmerkt zich door het zoeken naar de waarheid en/of werkelijkheid en het besef dat er misschien geen echte waarheid en werkelijkheid bestaan. De datering van het postmodernisme is niet heel duidelijk omlijnd. Sommigen beschouwen de laatste drie decennia van de 20e eeuw als postmodern, anderen spreken van de periode tussen de val van de Berlijnse muur en de aanslagen op het World Trade Centre. Vast staat dat het in ieder geval geplaatst moet worden na het modernisme. Het postmodernisme kan gezien worden als een reactie op het modernisme, maar ook als synthese van het modernisme en wat daarvoor kwam. Een derde visie is dat het postmodernisme de laatste fase van het modernisme vormt. Postmodernisme is een manier van denken, een filosofie. Een postmodernist gelooft niet in een doel in de toekomst, maar leeft in het nu. Verder is hij/zij geen idealist. Scepsis en cynisme voeren de boventoon. Het irrationele krijgt evenveel waarde als het rationale en diversiteit wordt belangrijker als eenheid. In plaats van de waarheid te ontsluieren moeten de leugens ontmaskerd worden .
Deze kenmerken zijn duidelijk terug te vinden in het werk van Sherman, waarin onder andere veel elementen uit haar fantasie tot leven komen. Verder geeft ze veel verschillende mogelijkheden voor de waarheid, waarbij we zelf maar moeten kiezen wat we geloven en wat niet. Dat ze met een sceptische blik de wereld inkijkt lijkt de basis te zijn voor al haar werk. Tevens ‘hoort’ de postmoderne kunstenaar een ‘freak’ te zijn. Cindy Sherman is nou niet direct wat ik me voorstel bij een echt freak (een soort ontplofte persoonlijkheid), maar ze is zeker op zichzelf en heeft een uitgesproken en toch wel aparte persoonlijkheid. Voornamelijk door de filosofie van haar werk en de manier waarop, valt zij dus onder het postmodernisme.
mijn visie
Ik heb een ontzettend veel foto’s van haar bekeken en hoe meer ik er zag des te nieuwsgieriger werd ik naar hoe ze er nu echt uitziet op een gewone pasfoto in haar paspoort. Ze laat allerlei vrouwen ontstaan in haar foto’s, maar eigenlijk zijn het geen personen, maar allen maar ‘hoesjes’ van vrouwen. De persoonlijkheid wat iemand eigen maakt is uit elke foto gefilterd en het buitenkantje, de stereotype rol is overgebleven. Ik vind dat ze daar heel knap in geslaagd is in haar werk, aangezien dat precies het doel was naar ik heb begrepen. Na het zien van de film is het ook heel makkelijk om in haar onschuld te geloven. Ze komt enigszins naïef en zeer gedreven over. Wat haarzelf en haar werk een grote mate van eerlijkheid verschaft ondanks dat haar foto’s duidelijk georkestreerd zijn van begin tot eind. Haar werk confronteert je met de werkelijkheid, misschien niet letterlijk zoals je hem ziet, maar wel zoals hij onderhuids aanwezig is in meningen en ideeën.
Door haar werk ga je je ook afvragen of er eigenlijk wel een echte identiteit is. Dat wil zeggen 1 identiteit voor 1 persoon. Of dat iedereen gewoon bestaat uit een serie persoonlijkheden, die naar believen ingezet kunnen worden.
Al haar werken zijn “untiteld” getiteld, wat geen beperkingen aan onze eigen invulling oplegt. Dit heeft een beetje hetzelfde effect als wanneer je een boek leest en in je hoofd je eigen beelden bij het verhaal creëert. Hier werkt het alleen andersom; je krijgt alleen het beeld en creëert je eigen verhaal. Ik vind dat wel spannend.
De ondertitel van de film “er is niemand behalve ik” geeft de kern van haar oeuvre weer. Ik vind het een fijne titel, omdat je erover na kan blijven denken. Ik denk niet dat het egocentrisch bedoeld is maar dat het een idee weergeeft. Zij kan iedereen zijn, alles is mogelijk. Een identiteit is geen eigendom van iemand maar een object en kan dus gewisseld worden naargelang dat wat je verbeelden wilt. Zo heb je dus ook niemand nodig behalve jezelf. Verder geeft het ook een de schuchterheid van haar karakter en haar verlangen naar afsluiting van de wereld weer ” there is only me”.
Conclusie
Haar conclusie aan het eind van de film is dat haar hele werk eigenlijk een manier is om in het reine te komen met de dood. Ik denk dat het ook een manier is om in het reine te komen met het leven en om iets bij te dragen aan de wereld. Om iets positief te helpen veranderen door mensen wakker te maken.
Bronnen:
Media:
Cindy Sherman, there is only me (er is niemand behalve ik)
Literatuur:
De tweede helft, beeldende kunst na 1945
Ad de Visser, Sun 2005
Cindy Sherman
Verscheidene auteurs, o.a. R.Olivares en V. Lueken, exhibition-boek
Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
Cindy Sherman, history portrets
Arthur C. Danto
Schirmer/Mosel
Internet:
