Multiple sclerose

‘Multiple sclerose (MS) is een aandoening waarbij stukjes myeline en onderliggende zenuwvezels in de hersenen en in het ruggenmerg worden beschadigd of vernietigd.’ (Berkow, R., 2005, p. 560)

Oorzaak

Volgens het ‘Merck manual medisch handboek’ is er geen vaststaande oorzaak voor MS. Een feit is dat de ziekte wordt veroorzaakt door een auto-immuunreactie. Deze reactie veroorzaakt een ontsteking en beschadigt of vernietigt de weefsellagen om de zenuwen (myelineschede) en uiteindelijk ook de zenuwen in de hersenen. Hierdoor zal de desbetreffende zenuw afsterven en ontstaat er een onomkeerbare schade.

Omgevingsfactoren spelen een rol bij multiple sclerose. Dit geldt voor de plaats waar men de eerste 15 levensjaren woont. De geografische ligging van deze plaatsen is bepalend voor de invloed. Dit wordt verder uitgewerkt onder het kopje ‘Epidemiologie’.

Uit onderzoeken (Sotelo, J. en Corona, T., 2011) is gebleken dat verschillende vormen van het herpesvirus ook invloed kunnen hebben op de vorming van MS. Hierbij gaat het vooral om de alfa-herpesvirussen zoals het herpes simplex virus en het varicella zoster virus. Het antigeen op deze virussen lokt een reactie uit tegen lichaamseigen weefsels.

Ook bestaat er, volgens het ‘Merck manual medisch handboek’, een kans dat de ziekte erfelijk bepaald is. Multiple sclerose ontwikkelt zich eerder bij mensen met bepaalde markers in het DNA. Deze markers zijn eiwitten die het lichaam helpen bepalen of een stof lichaamseigen of lichaamsvreemd is. Daarnaast heeft 5% van de patiënten met MS een broer of zus met MS. Ook lijdt bij 15% van de patiënten een of meer naaste familieleden aan de ziekte.

Gevolgen

Multiple sclerose is een ziekte die zich op veel manieren kan uiten. Dit komt door de verschillende zenuwen die worden aangetast. Symptomen die kunnen voorkomen bij MS zijn:

• Verstoring zintuigen. Dit kan resulteren in onder andere oogklachten en gehoorproblemen.
• Communicatieproblemen. Dit wordt gekenmerkt door verminderde concentratie, traag denken, lichte problemen met het vinden van woorden of door onduidelijke uitspraak.
• Verstoorde motoriek door beschadiging spierzenuwen.
• Spierzwakte en spasticiteit (spierstijfheid).
• Stemmingswisselingen.
• Vermoeidheid.
• Onoplettendheid.
• Geheugenstoornissen en/of verwardheid.
• Psychosociale problemen. Dit kan leiden tot een depressie.
• Pijn.
• Stuurloosheid van bewegingen ten gevolge van een stoornis in de kleine hersenen.
• Klachten bij stoelgang. Dit kan obstipatie veroorzaken.
• Duizeligheid.
• Seksuele problemen.
• Tremoren.

Complicaties

Bij het ziektebeeld multiple sclerose kunnen er verschillende complicaties optreden. Complicaties die kunnen ontstaan bij het verlenen van de zorg zijn:

•  Ondervoeding

De patiënt raakt, als gevolg van het ziektebeeld multiple sclerose, snel vermoeid. Een gevolg hiervan kan zijn dat de patiënt zichzelf niet meer zelfstandig voeden. Ondervoeding verhindert ook de alledaagse levensverrichtingen van de patiënt.

•  Urineweginfectie.

Er is een kans dat de kringspier van de urineblaas niet meer goed functioneert door MS. De patiënt kan dan moeite krijgen met het ophouden van zijn of haar urine. Een gevolg van incontinentie is urineweginfectie.

•  Kans op letsel.

Tremoren zijn, volgens Berkow, R., oncontroleerbare trillingen en bevingen van het lichaam. Hierdoor kan de omgeving van de patiënt een gevaar worden. Hij of zij loopt het risico om zijn of haar hoofd te stoten of om het lichaam te beschadigen door zich te stoten tegen scherpe voorwerpen.

Door spasmen (spierkramp) kan er tijdelijke immobiliteit optreden. Dit kan de zorgverlening ook verhinderen als de patiënt een bepaalde houding moet aannemen bij bijvoorbeeld de voeding, katheterisatie of bij andere verpleegkundige handelingen die moeten worden uitgevoerd.

• Coördinatiestoornissen.

Ataxie is een verstoring in de samenwerking van de spieren. Er kunnen coördinatiestoornissen optreden door een verstoring in de samenwerking van de spieren waarbij de patiënt zichzelf en naasten in gevaar kan brengen. Dit kan bijvoorbeeld het zelfstandig lopen verhinderen.

•  Oogontsteking.

Door stoornissen in het gezichtsveld kan er verwarring ontstaan of loopt de patiënt het risico om zichzelf te verwonden. Er kan ook een oogontsteking ontstaan.

• Stemmingswisselingen of somberheid.

Een gevolg van multiple sclerose is depressie. Dit kan leiden tot stemmingswisselingen of somberheid. Dit kan de zorgverlening verhinderen, doordat de patiënt minder duidelijk kan gaan communiceren met zorgverleners of andere disciplines. Dit kan de zorgverlening verhinderen

• Decubitus of longontsteking.

Door krachtverlies moet de patiënt vaak in bed blijven. Gevolg van bedverpleging kunnen decubitus of een longontsteking zijn

Behandeling

Er is geen behandeling die in alle gevallen van multiple sclerose effectief is. Ook is er geen behandeling die MS helemaal weg krijgt of tegen gaat.

De belangrijkste vorm van behandeling is het toedienen van corticosteroïden (prednison, oraal) (methylprednisolon, intraveneus). Deze medicatie kan de duur van opflakkeringen verkorten maar ze houden de MS niet tegen en uiteindelijk zal de invaliditeit toch toenemen.

Bij mensen die alleen last hebben van een ontsteking aan de optische zenuw wordt aanbevolen om de corticosteroïden intraveneus toe te dienen. Als deze medicatie oraal toegediend wordt kan dit het ontstaan van andere symptomen doen toenemen. Ook kunnen deze medicijnen veel bijwerkingen met zich mee brengen zoals verhoogde kans op diabetes mellitus, gewichtstoename, vermoeidheid, osteoporose, zweren en infecties.

Er zijn ook middelen om de latere invaliditeit te voorkomen of in ieder geval uit te stellen. Dit zijn onder andere injecties met interferon-bèta (dit verminderd ook de frequentie van de opflakkeringen) en injecties met glatirameracetaat, deze kunnen hetzelfde effect bereiken bij mensen met een vroege, lichte vorm van MS.

Een ander middel dat de frequentie van de opflakkeringen kan verminderen is mitoxantron. Dit medicijn kan maar voor drie jaar worden gebruikt omdat dit uiteindelijk kan leiden tot erge hartbeschadigingen.

Verder wordt er om de kwaliteit van leven zo hoog mogelijk te houden ook symptoom bestrijdende medicatie voorgeschreven. Voorbeelden hiervan zijn: diazepam, om de spieren te laten ontspannen, gabapentine, om de pijn van fouten in het zenuwstelsel te bestrijden en propanolol, om de tremoren (het trillen) af te laten nemen.

Het kan ook helpen om de spieren actief te houden door veel te bewegen en te trainen en door hoge tempraturen te vermijden, omdat deze opflakkeringen kunnen triggeren.

Epidemiologie

De ziekte multiple sclerose komt het meest voor rond de leeftijd van 20-40 jaar. De ziekte komt bij vrouwen vaker voor dan bij mannen. Het Nationaal Kompas stelt in 2007 dat er 14.000 mensen met MS waren. Dit betekent dat 0,5 op de 1000 mannen de ziekte hadden. Voor vrouwen was dit 1,2 per 1000. Aan het einde van 2007 kwamen er ongeveer 1800 nieuwe patiënten bij.               

In de periode tussen 1994 en 2004 is het aantal MS gevallen in Nederland gestegen. Daarbij komt wel kijken dat het aantal sterfgevallen onder de mannen met MS in deze periode lichtelijk gedaald is. Het aantal vrouwen dat in deze periode is overleden aan de ziekte is echter gelijk gebleven. Uit een schatting blijkt dat het aantal MS patiënten tussen 2005 en 2025 toe gaat nemen. Deze prognose is gebaseerd op verwachte veranderingen, leeftijdsopbouw en de omvang van de Nederlandse bevolking. De schatting schetst een toename van 4.2%. Voor mannen is de geschatte stijging 0,7% en voor vrouwen 5.6%.

Multiple sclerose komt meer voor in landen die dichter bij de Noord- of Zuidpool liggen. Hoe dichter een land bij de evenaar ligt des te minder dit ziektebeeld voorkomt. Echter is de incidentie niet volledig afhankelijk van het aantal graden en geografische breedte waarin het land ligt. Gebieden die op dezelfde breedte liggen kunnen te maken hebben met afwijkende incidentie. Zo komt MS vaker in Sicilië voor dan in Spanje, terwijl deze op zelfde hoogte liggen. Er bestaan ook verschillen in de landen zelf. Het ziektebeeld komt bijvoorbeeld vaker in het zuiden van Scandinavië voor dan in het noorden.

Er is, ondanks de hierboven genoemde verschillen, een verband is tussen de geografische ligging van een land en de incidentie van MS.

Als er naar de top 10 van deze landen gekeken wordt kan de conclusie getrokken worden dat bijna alle landen boven de middengrens van Europa liggen. Onderaan staan de zuidelijk gelegen landen.