De volle maan werpt een bleek licht over de prooidieren die de toendra bevolken. De wolf roept zijn roedel bij elkaar om de kans te wagen op een succesvolle jacht. Hij huilt en maakt zo zijn aanwezigheid kenbaar aan andere roedels. Wanneer de groep volledig is en de maan op zijn hoogste punt staat, trekken de wolven erop uit. Voor hen betekent de volle maan niet meer dan een hulpmiddel bij de jacht, maar toch sloeg de menselijke fantasie reeds duizenden jaren geleden op hol. Rond de wolf bestaan mythes die hem een onterecht kwade reputatie bezorgden. In dit artikel leest u over het ontstaan van de menselijke vrees voor wolven, een misverstand dat reeds miljoenen doden eiste.
Niets is wat het lijkt
In het verleden deden zich incidenten voor waarbij mens en wolf met elkaar in contact kwamen, soms met een fatale afloop. Deze ervaringen lieten om de verkeerde redenen een diepe indruk na. Verhalen werden doorverteld en overdrijving werd een beslissende factor voor onze toekomstige houding tegenover de wolf.
In middeleeuws Europa werkten landbouwers of veehoeders vaak in afgelegen dorpjes. Als gevolg daarvan werden kinderen nu en dan tijdelijk alleen gelaten, waardoor een nabije wolf vanuit zijn prooidrift werd gestimuleerd om deze zwakke schakel van de mensengroep te grijpen. Wanneer de wolf jaagt op een prooi als de wapiti, zal hij ook dan de zieke, oude of jonge dieren verkiezen boven een gezond en volwassen exemplaar. Niet alleen zijn zwakke prooien gemakkelijker na te jagen, ook helpt de wolf onbewust het bevolkingsaantal in stand te houden van zijn prooidieren. Wanneer een wolf dus op een mensenkind jaagt, doet hij hetzelfde als wanneer hij op een andere prooi zou jagen. Alleen zal hij een grondige reden hebben waarom hij op dat moment een mens verkiest boven een hoefdier, waarover later meer.
Honderden jaren geleden deden verhalen de ronde over een heldhaftige Russische edelman, die zichzelf zogezegd opofferde toen zijn slede achtervolgd werd door ‘een meute woeste roofdieren met schuimende bekken, witte tanden en bloeddoorlopen ogen’. De wolvenroedel waar hij het over had, volgde wellicht de paardenslee louter door het pad dat deze vrijmaakte in de sneeuw.
Een ander misverstand betrof de jongeman Ron Poyrier in 1982. In een dicht begroeid bos werd Ron omver gelopen door een wolf. Het tweetal rolde over de grond totdat Ron de wolf bij de keel kon grijpen en een schot kon afvuren. Klinkt akelig, niet? Minder boosaardig wordt het wanneer de bijkomende informatie vertelt dat Ron zijn jachtkledij geïmpregneerd had met hertengeur. De wolf was het spoor van een hert gevolgd, en had Ron voor zijn prooi genomen, wat zijn reputatie eens zo duur kwam te staan.
Afwijkend gedrag
Een wolf die tot aanval van een mens overgaat, vertoont afwijkend gedrag. In natuurlijke omstandigheden zal de wolf de mens aanvaarden als een mede-jager, niet als een prooidier. Hij zal geen pogingen ondernemen om de mens te doden, tenzij hij daar reden toe ziet. Geen enkele wolf vindt het nuttig om zijn eigen veiligheid te risceren voor een gevecht met een andere jager, behalve wanneer zijn leven reeds in het gedrang is.
Hondsdolheid zorgt er bijvoorbeeld voor dat de dieren hun schuwheid verliezen en ieder dier (waaronder de mens) zal trachten te bijten. Een crisis in voedselverwerking drijft elk dier tot extreme gedragingen om te overleven, zoals het jagen op andere dieren dan hun natuurlijke prooidieren. Negatieve ervaringen in het verleden kunnen ervoor zorgen dat een wolf een agressieve houding aanneemt tegenover mensen, omdat hij geleerd heeft dat dit de enige manier is om veilig bij hen vandaan te komen. Nieuwsgierig testgedrag wordt vaak verkeerd geïnterpreteerd. In dit geval zou het kunnen dat een wolf tot een aanval overgaat (al dan niet defensief), om de reactie van zijn tegenstander te peilen. Onwetendheid bij mensen leidt er in zulke gevallen toe dat de wolf bestempeld wordt als nodeloos agressief.
Onnodige confrontaties
De mens creëert steeds meer confrontaties waarna er met de vinger gewezen wordt naar het benaderde dier. Overbevolking leidt tot bebouwing van natuurgebieden, mensen vestigen zich in het territorium van wolven en jagen op hun prooien. Wolven volgen geursporen naar vuilnisbelten en worden kwaad verjaagd. Niet alleen emigreren mensen naar het land van de wolven, ook wolven zien zich genoodzaakt om hun territorium te verlaten om op zoek te gaan naar een leefgebied waar niet door de mens wordt gejaagd, of waar men geen vervuilende centrale heeft gebouwd. In verkeersongelukken sterven er jaarlijks tientallen wolven in Canada alleen.
Meer dan eens werden wolven betrapt bij het aaseten van menselijke resten. Vooroordelen leidden tot beschuldigingen, doch incidenten waarbij wolven tot de dood op mensen jagen zijn erg zeldzaam.
Dan is er nog het steeds groeiende probleem van achtergelaten of ontsnapte huisdieren die geen mensenvrees kennen en zich daardoor angstaanjagend dichtbij wagen. Ook hier spelen negatieve ervaringen een rol, waarbij een vroeger gezinslid terecht kan rebelleren.
Er was eens… een sprookje met een tragische afloop
In de mythologie is de wolf altijd de personificatie geweest van wreedheid en kwaad. Niet alleen in Europa, ook in het Midden Oosten, in de Griekse en in de Romeinse beschavingen werd de wolf omschreven als roofzuchtig en bloeddorstig. Weerwolven zijn het grootste voorbeeld van overdreven horrorverhalen, waarbij onze voorouders fictieve verhalen verzonnen voor het onverklaarbare gehuil vanuit het woud.
De eerste blanke migranten in Noord-Amerika waren godsvrezende mensen die zichzelf als uitverkorenen van het lam gods beschouwden die de antichrist, de wolf, moesten uitroeien. Tot vandaag zijn er zwakzinnigen die zulke waanzin als de waarheid beschouwen, wat de wolf niet ten goede komt. In Groot-Brittanië was het de taak van edelen om wolven uit te roeien van hoog op hun paard. Tegen het einde van de vijftiende eeuw waren de wolven in Engeland uitgeroeid door de geïsolleerde ligging van het eilandenrijk. Tot de achttiende eeuw leefden ze nog verder in Schotland, waar bossen in brand werden gestoken om de schuilplaatsen van wolven te vernietigen, zodat de beesten gemakkelijker samen te drijven waren om in klopjachten door mens en hond te worden gedood.
Onschuldige sprookjes over meisjes en boze wolven hebben doorheen de geschiedenis hun tol geëist, en zullen dat blijven doen totdat de mens realiteit zal leren te onderscheiden van fantasie.
Hij heeft mijn koe gestolen…
… maar jij hebt eerst zijn prooi gestolen. Wolven begonnen pas een dreiging te vormen voor vee wanneer jagers de natuurlijke prooidieren van wolven vrijwel uitmoordden. Hoefdieren en wolven spelen al duizenden jaren een vangspel dat werd onderbroken door de mens. Wanneer de wolf vanuit zijn leeggejaagde woud de geur opvangt van een sappig rund, is er voor hem geen reden om daar niet achteraan te gaan.
Tot slot
Politiekers met een verkeerde drijfveer en hun premiejagers vormen vandaag wellicht de grootste bedreiging voor wolven, door verhaaltjes die hun ronde doen sinds mensen konden spreken. Fatale confrontaties hebben zich doorheen de geschiedenis ongetwijfeld voorgedaan, doch als wolven zouden kunnen spreken, zouden ze hun jongen behoeden voor de mens met gruwelijkere, doch ware verhalen.
De wolf wordt niet geboren met een instinctieve angst voor de mens, hij zal de mens bij een ontmoeting eerder uit de weg gaan als een collega jager, tenzij er zich uitzonderingen voordoen waardoor de wolf zichzelf genoodzaakt ziet om aan te vallen. Vergeleken met andere diersoorten is de wolf van intelligente en timide aard. In Jasper National Park, Canada, staat als gevaarlijkste dier de eenvoudige wapiti genoteerd, omdat deze dieren in de bronstijd op agressieve wijze hun jongen verdedigen. Dit in tegenstelling tot de wolf, welke ooit haar jongen niet durfde te verdedigen in haar eigen hol terwijl een mensenarm ernaar greep.
De oorzaak van gedragsproblemen en wolvenhaat ligt bijna altijd bij de mens. Door onze afstand te houden en de wolf te respecteren als jager zoals hij dat bij ons doet, zouden we over hem en zijn zorgzame karakter kunnen leren. De volgende keer wanneer we zijn gehuil horen, zullen we dan misschien glimlachen in de plaats van een pistool te laden.
Ineke Vander Aa
